សូមស្វាគមន៏មកកាន់ទំព័រដើមរបស់ខ្ញុំ ដោយនាងខ្ញុំឈ្នោះ ចាន់ លីណា កើតនៅថ្ងៃទី២០ខែវិច្ចិកាឆ្នាំ១៩៩៦ ទីកន្លែងកំណើតកើតនៅ ភូមិដំណាក់កន្ទួត ឃុំដំណាក់កន្ទួតខាងត្បួង ស្រុកកំពង់ត្រាច ខេត្តកំពត ជាសិស្សផ្នែកទំនាក់ទំនងសង្គមនិងសារព័ត៏មាន ជំនាន់ទី៥។ ភ្នំកំពង់ត្រាចមានទីតំាងស្ថិតនៅ ភូមិកំពង់ត្រាច ឃុំកំពង់ត្រាចខាងកើត ស្រុកកំពង់ត្រាច ខេត្តកំពត​ ដោយភ្នំនោះសំបូរទៅដោយទេសភាពស្រស់ស្អាត និងមានភ្ញៀវទេសចរណ៏មកទស្សនាជាច្រើន ៕

ឯកសារ:ស្រុកកំពង់ត្រាច.jpg
ទង់ជាតិកម្ពុជា


ភូមិដំណាក់កន្ទូត កែប្រែ

ភូមិដំណាក់កន្ទូតគឺជាខេត្តដែលស្ថិតនៅ ស្រុកកំពងត្រាច ខេត្តកំពតកាលពីរសម័យដើមឡើយមានលោកយាយនិងលោកតាពីរនាក់ដោយពួកគាត់បានធ្វើដំណើរមកពីរផ្សារដោយកាដើរដោយថ្មើរជើងរបស់គាត់ទំាងថ្ងៃត្រង់ពេលនោះគាត់មកដល់ពាក់កណ្តាលផ្លូវអស់កំម្លាងផងស្រាប់តែបានឃើញដើមកន្ទួតមួយដើមយ៉ាងធំមានម្លប់ត្រជាក់ពួកគាត់ទំាងពីរបានដំណាក់នៅក្រោមដើមកន្ទួតនោះទៅទើមតំាងពីរពេលនោះមកភូមិនេះក៏បានត្រូវគេហៅថាភូមិដំណាក់កន្ទួតតតគ្នាជាប់រហូតមក[១]
វប្បធម៌​ កែប្រែ

នៅក្នុងភូមិនេះប្រជាជនទំាងអស់និយមកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាទំនៀមទំលាប់ប្រពៃណៃខ្មែរ។

សា្ថនភាពសេដ្ឋកិច្ច កែប្រែ

មានការរើកចំរើនយ៉ាងខ្លំាងទៅលើដំណំាស្រូវនិងដំណំាម្រិចដែលមានការទាក់ទាញទៅលើភ្ញៀវទេសចរណ៏ជាច្រើនព្រោះដោយសារផលិទ្ធផលមានគុណភាពខ្ពស់និងមានចំនួនប្រជាជន ៤០ ៣៨០ នាក់ ភាគច្រើនប្រកបមុខរបរផ្អែកលើធនធានធម្មជាតិ។

អាកាសធាតុ​ កែប្រែ

មាននៅភូមិដំណាក់កន្ទួតមានខ្យល់បក់មកពីតំបន់ត្រូពិច ដែលមានអាកាសធាតុក្តៅ ហើយសើម។ នៅរដូវដែលមានខ្យល់មូសុង គឺបានពាំនាំមក​នូវចំនួនទឹកភ្លៀងយ៉ាងច្រើនមកជាមួយ ដែលអំណោយផលទៅដល់ការធ្វើកសិកម្មនានា និងដាំដំណាំផ្សេងៗ។ នៅរដូវកាលនេះ អាកាសធាតុ បានធ្វើអោយ​មានការទាក់ទាញដល់ភ្ញៀវទេសចរណ៍យ៉ាងច្រើនមកទស្សនាចំម្ការម្រិច។

សូមស្វាគមន៍មកាន់ទំព័រដើមរបស់ខ្ញុំ

ឯកសារ:ស្រុកកំពង់ត្រាច.jpg

នាងខុំឈ្មោះ ចាន់ លីណាា កើតនៅថ្ងៃទី២០ខែវិច្ឆិកាឆ្នាំ១៩៩៦ ជាសិស្សនៃសាលាបច្ចេកទេសដុនបូស្កូខេត្តកែប ផ្នែកទំនាក់ទំនងសង្គមនិងសារព័ត៌មាន ជំនាន់ទី៥ ភ្នំកំពង់ត្រាចមានទីតាំងស្ថិតនៅ ភូមិកំពង់ត្រាច ឃុំកំពង់ត្រាចខាងកើត ស្រុកកំពង់ត្រាច ខេត្តកំពត ដោយភ្នំនោះសំបូរដោយទេសភាពស្រស់ស្អាតនិងមានភ្ញៀវទេសចរណ៍ជាច្រើនមកទស្សនា៕

កំពត

 

ខេត្តកំពតគឺជាខេត្តមួយដែលសម្បូរដោយ ទីកន្លែងកំសាន្ដ និងទេសភាពស្រស់ស្អាតហើយស្ថិតនៅប៉ែកខាងត្បួងនៃប្រទេសកម្ពុជា។









អតីតភាពរបស់ខេត្ត

 
kampot

យើងបានដឺងពីប្រវត្តិខេត្តកំពតតិចតួចណាស់ដោយសារខ្វះឯកសារស្រាវជ្រាវអ្វីដែលយើងនិងលើកយកមកបរតយាយអំពីអតីតកាលខេត្តកំពតមានច្រើនអំពីម្រេច អំបិលនិងរមណីយដ្ធាននានា។






កសិកម្ម

ស្រូវគឺជាទិន្ទផលកសិកម្មចម្បងសម្រាប់ខេត្តដែលដី១២៥​០០០ហិចតាត្រូវបានរក្សាទុកសរាប់ដំស្រូវដោយមានទិន្ទផលជាមធ្យម២,៦តោនក្នុងមួយហិចតា។

ដំណាំស្រូវ

គឺជាគន្លុះដែលចម្បងមួយដែលបង្កើតនូវផលលិតផលកសិកម្មស្រូវខេត្តកំពតមានសមត្តិភាពអាចផលិតស្រូវបានគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីបំពេញតម្រូវការក្នុងស្រុកនិងការបណ្តោះបណ្តាលចំណោះដីងដល់ប្រជាពលរដ្ធកសិករ

ដំណាំម្រេច

ម្រេចកំពតគឺជាម្រិចដែលគេប៉ានស្មានថា ផលិតផលដែលជាប់សក្ដានុពលធ្វើអោយការផលិតមានតម្លៃថ្លៃនិងមានគុណភាពខ្ពស់។

ផលិតផលកសិកម្មផ្សេងៗ

ក្រាវពីម្រេចនិងស្រូវខេត្តកំពតសំបូរទៅដោយដំណំាល្អៗនិងប្លែកៗដូចជាទុរេន សាវម៉ាវ ដូង សណ្តែកសៀង សន្ដែក​​ ពោត និងប៉ោងបោះជាដើម។យើងទំាងអស់គ្នាបានស្គាល់ហើយនូវរស់ជាទុរេនកំពត៕ទុរេនកំពតត្រូវគេបានដំាដុុះនៅតំបន់ខ្ពង់រាបជាពិសេសនៅតំបន់ទឹកឈូ៕

ទេសចរណ៍

កំពតបានក្លាយជាទីតំាងល្បីល្បាញយ៉ាងឆាប់រហ័សសម្រាប់អ្នក់ទេសចរណ៏ជាតិ និងអន្តរជាតិ មានចំណុចទាក់ទាញនិងគួរឪ្យចាប់អារម្មណ៏ជាច្រើនសំរាប់បំពេញចិត្តភ្ញៀវទេសចរណ៏ទំាងឡាយ។

ឯកសារយោង កែប្រែ

  1. វីគីភីឌា តណរភ្ចាប់នេះបានភ្ជាប់នៅថ្ងៃទី២៧ ខែមិថុនា ឆ្នំា២០១៦



ប្រាសាទអង្គរវត្ត កែប្រែ

អង្គរវត្ត ស្ថិតនៅក្នុងខេត្តសៀមរាប មានទីតាំងស្ថិតនៅ​ភាគខាង​ជើងនៃ​ក្រុង​សៀមរាប ក្នុងស្រុកសៀមរាប​ មានចម្ងាយ ៧ គ.ម ពីទីរួមខេត្ត តាម​ផ្លូវ​កូម៉ៃ ឬផ្លូវសាលដឺ ហ្គោល។ វាជាប្រជុំ​អគារប្រាសាទ​ហិណ្ឌូសាសនព្រហ្មញ្ញសាសនា​ធំ​បំផុត​និង​វិមានសាសនាដ៏ធំបំផុតនៅក្នុងលោក។ ប្រាសា​ទ​ត្រូវ​បាន​កសាង​ឡើង​ដោយសូរ្យវរ្ម័នទី២ ដែលជាស្នាដៃដ៏ធំ​ចម្បង​អស្ចារ្យ​និងមានឈ្មោះ​ល្បី​ល្បាញ​រន្ទឺ​សុះសាយ ទៅគ្រប់ទិសទីលើពិភពលោក។ សង់ឡើងនៅ​ដើម​សតវត្ស​ទី១២នៅយសោធរបុរៈ សម័យបច្ចុប្បន្ន អង្គរអាណាចក្រខ្មែរអធិរាជាណាចក្រខ្មែរ ជាប្រាសាទ​តំណាងនិងព្រះសុសាន​ចុងក្រោយ​របស់​ព្រះអង្គ​។​ ដែលងាកចេញពីប្រពៃណី[[សិវនិយមនៃព្រះរាជាមុនៗ អង្គរវត្ត​ដែល​ជំនួស​មកវិញ ឧទ្ទិសដល់ព្រះវិស្ណុ។ ជាប្រាសាទដែល​នៅគង់វង្ស​ល្អ​បំផុតនៅស្ថានីយនេះ វាគឺជាប្រាសាទតែមួយគត់ដែលបានបន្សល់​ទុកនូវ​មជ្ឈ​មណ្ឌលសាសនាដ៏សំខាន់​មួយចាប់តាំងពីមូលដ្ឋានគ្រឹះរបស់ខ្លួនដំបូង​ព្រហ្មញ្ញសាសនាបូជាដល់ព្រះវិស្ណុក្រោយមកពុទ្ធសាសនាពុទ្ធនិយម។ ប្រាសាទ​នេះ​ស្ថិតនៅក្នុង​រចនាបថបុរាណជាន់ខ្ពស់កំពូលនៃស្ថាបត្យកម្មខ្មែរស្ថាបត្យកម្មចក្រភពខ្មែរខ្មែរ។ វាបាន​ក្លាយ​​ជានិមិត្តរូបកម្ពុជា ដែលរំលេចលើទង់កម្ពុជាទង់ជាតិរបស់ប្រទេស ជារូបភាព​តំណាង​ប្រទេសជាតិខ្មែរ និងវាក៏ជាការទាក់ទាញ​ពួកអ្នកទេសចរណ៍​សំខាន់​របស់​​ប្រទេសនេះផងដែរ។

អង្គរវត្តរួមផ្សំនូវគ្រោងការគ្រឹះពីរនៃស្ថាបត្យកម្មប្រាសាទខ្មែរ: ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ#ប្រាសាទភ្នំ|ប្រាសាទ​ភ្នំ និងស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ#ថែវ|ប្រាសាទដែលមានថែវចុងក្រោយគេ ដោយ​ផ្អែកលើ​ស្ថាបត្យកម្ម​ទ្រាវិដ​ដើមដំបូង រួមមានលក្ខណៈពិសេសដូចជាជគតិ។ ប្រាសាទត្រូវ​បាន​រចនា​ដើម្បី​តំណាងភ្នំព្រះសុមេរុ លំនៅនៃទេវៈ ហិណ្ឌូសាសនាពួកទេវៈក្នុងទេវកថាហិណ្ឌូទេវកថាព្រហ្មញ្ញ ក្នុង​កសិណ រឺគូទឹកព័ទ្ធជុំ វិញប្រហែលជា ១៦គ.ម ចំណែកកសិណ​ពិតប្រាកដ​របស់​ប្រាសាទ មានបណ្តោយប្រវែង១៥០០ម x ទទឹង១៣០០ម លើ២០០ម ផ្លូវធំដើរចូលពីទិសខាងលិចទៅដល់ប្រាសាទកណ្តាលមានប្រវែង២៥០ម ឯកំពូលកណ្ដាលខ្ពស់ធំជាងគេបំផុតរបស់នគរវត្ដ មានកម្ពស់ ៦៥ម និងជញ្ជាំងខាងក្រៅវែងគឺ​ជា​ថែវ​មាន​បីជ្រុង ដែលថែវនីមួយៗឡើងខ្ពស់ទៅថែវដែលជាប់គ្នា។ នៅចំកណ្ដាលនៃប្រាសាទបញ្ឈរនូវជួរចតុរង្គនៃប៉ម។ មិនដូច​ប្រាសាទ​​នៅអង្គរភាគច្រើនទេ អង្គរវត្តបែរមុខទៅទិសខាងលិច ពួកអ្នកប្រាជ្ញវែកញែកថាជាចំណុចសំខាន់នៃប្រាសាទនេះ។ ប្រាសាទ​នេះ​ត្រូ​វបានគេកោតសរសើរដោយសារភាពសម្បើមនិងរុងរឿងនៃស្ថាបត្យកម្មនេះ ចម្លាក់លៀនចម្លាក់លៀនលឹម រឺ ទាបចម្លាក់លៀនលឹមៗដែលលាតសន្ធឹង និង​ដោយ​សារ​ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរអប្សរានិងទេវតាពពួកទេវតាដែលតាក់តែងលើជញ្ជាំងប្រាសាទ។

អំពីឈ្មោះប្រាសាទ កែប្រែ

ពាក្យថាអង្គរ តាមវចនានុក្រមរបស់លោកគ្រូ ពៅ-សាវរស អង្គរមកពីពាក្យសំស្ដ្រឹតថា នគរ មានន័យថា ទីក្រុង ធានី អាណាចក្រ ។ រីឯពាក្យ វត្ត ជាទីដែលមាន​ព្រះសង្ឃគង់នៅ។ រួមន័យមក អង្គរវត្ត មានន័យថាជាទីក្រុងដែលមាន​វត្តពុទ្ធសាសនា។ តាមវចនានុក្រមគឺវាបានមកពី នគរវត្ត ជាឈ្មោះ​ប្រាសាទ​បុរាណ​មួយ​កន្លែង​នៅ​ក្នុង​ខែត្រ​សៀមរាប ជា​មហា​មន្ទីរ​រុងរឿង​ដោយ​លំអគ្មាន​ពីរ (ហៅ​ក្លាយ​មក​ជា អង្គរ​វត្ត) ។ ពាក្យ នគរ នេះ​ច្រើន​តែ​មាន​សំឡេង​ក្លាយ​ឃ្លាត​ជា អង្គរ ដូច្នេះ​ឯង, ដូច​ជា នគរ​បាល, នគរ​បុរី, នគរ​យមរាជ, នគរ​វត្ត​ ក្លាយ​ជា អង្គរ​បាល, អង្គរ​បុរី, អង្គរ​ជមរាជ, អង្គរ​វត្ត ជាដើម។

ប្រាសាទ​អង្គរវត្ត​មាន​ឈ្មោះ​ដើម​ថា "​បរម​វិស្ណុលោក"។ ការវិវត្ត​នៃ​ឈ្មោះ​ អង្គរវត្ត នេះ​អាច​ត្រូវបាន​គេ​យក​មក​ប្រើ​តាម​ប្រវត្តិ​សាស្ត្រ។ តាម​សិលា​ចារឹក​នៅ​សតវត្ស​ទី១៦​បញ្ជាក់​ថា ឈ្មោះ​ប្រាសាទ​អង្គរវត្ត​គឺ ព្រះ​​មហា​​នគរ​​ឥន្ទ្រ​​ប្រ័ស្ថ​​ព្រះ​ពិស្ណុ​លោក។ ​ ពាក្យ ឥន្ទ្រប្រ័ស្ថ មាន​ន័យ​ថា "ទីក្រុង​របស់​ព្រះឥន្ទ"។ មួយ​ចំណែក​ទៀត​នៅ​សតវត្សរ៍​ទី១៧​ត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​ថា "ឥន្ទ​​បត្តម្ភា​​នគរ​​ស្រី​​សុធរវ​​ពិស្ណុ​លោក"។ បើតាមវចនានុក្រមជួន-ណាតពាក្យ ឥន្ទបត្ត រឺ ឥន្ទ្រប្រ័ស្ថ នេះមានសេចក្ដីពន្យល់ដូចតទៅ´៖ ឈ្មោះ​ក្រុង​មួយ​ក្នុង​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​សម័យ​បុរាណ ត្រង់​កន្លែង​ក្រុង ទេល្ហី សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ ? ។ ខ្មែរ​សម័យ​មហា​នគរ (នគរ​ធំ) ប្រើ​ពាក្យ​នេះ​ជា​វិសេស​នាម​ ឬ​ជា​គោរម​នៃ​ក្រុម​មហា​នគរ, ច្រើន​ប្រើ​ក្នុង​ព្រះ​បរម​រាជ​សាសន៍ ឬ​ព្រះ​បរម​រាជ​ឱង្ការ​ថា ព្រះ​បាទ​សម្តេច​ព្រះ​រាជ​ឱង្ការ​បរម​បពិត្រ​កម្ពុជាធិបតី​ស្រី​ឥន្រ្ទប្រ័ស្ថ​បុរី​រ័ត្ន​រាជ​ធានី... (ប្រើ​ពាក្យ​នេះ​តាំង​អំពី​បាន​ព្រះ​ខ័ន​រាជ្យ ដែល​មាន​សេចក្ដី​តំណាល​ថា ព្រះ​ឥន្រ្ទ​យក​មក​ប្រទាន​ទុក​ជា​កេរ្តិ៍​ជា​សស្រ្តា​ដ៏​វិសេស​សម្រាប់​កម្ពុជ​រដ្ឋ ?) ។

ឈ្មោះថា អង្គរវត្ត គឺជា​ឈ្មោះ​សាមញ្ញ​សំរាប់​កំណត់​ប្រាសាទ​ដែល​ជា​បូជនីយដ្ឋាន​នេះ។ ចំពោះ​ប្រជាជនខ្មែរ ជាពិសេស​អ្នក​រស់នៅ​ខេត្ត​សៀមរាប​ច្រើន​និយម​ហៅ​ឈ្មោះ​រួម​មួយ​ថា អង្គរតូច។ ទោះបី​ជា​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ អ្នក​និពន្ធ​នៅ​លើ​ពិភព​លោក​ទាំងអស់​បាន​កំណត់​ហៅ​ឈ្មោះ​រួម​មួយ​ថា អង្គរវត្ត រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន។


ប្រាសាទអង្គរវត្តបានសាងសង់ នៅដើមសតវត្សរ៍ទី​១២ ដោយព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២(ខ្លះសរសេរ : ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរិយាវរ្ម័នទី២) (១១១៣—១១៥០) ដើម្បីឧទ្ទិសថ្វាយព្រះវិស្ណុ ក្នុងហិណ្ឌូសាសនាព្រហ្មញ្ញសាសនា។ ប្រាសាទនេះមានលក្ខណៈល្អវិចិត្រ និងបង្ហាញនូវសិល្បៈខ្មែរដ៏អស្ចារ្យដល់កំពូលសៀវភៅតំបន់ទេសចរណ៍នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា បោះពុម្ភលើកទី ២ ឆ្នាំ ២០០៥ ដោយ កែវ ភួង។

បើតាមលោកហ្សក-សឺដែស ប្រាសាទអង្គរវត្តគឺតំណាងឲ្យពិភពលោក។ ប្រាង្គកណ្តាលតំណាងឲ្យភ្នំព្រះសុមេរុដែលស្ថិតនៅកណ្តាលពិភពលោក។ ប្រាង្គទាំង៥ តំណាងឲ្យកំពូលភ្នំព្រះសុមេរុដែលជាជាយផែនដី​ និងគូទឹកព័ទ្ធជុំវិញប្រាសាទគឺ ជាសមុទ្រដែលព័ទ្ធជុំវិញ។ ប្រាសាទអង្គរវត្តមានឈ្មោះដើមថា ប្រាសាទបរមវិស្ណុលោក។ ប៉ុន្តែការវិវត្តនៃឈ្មោះអង្គរវត្តនេះ អាចត្រូវបានគេយកតាមប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ស្លាកស្នាមដំបូងគឺ មាននៅសតវត្សរ៍ទី១៦។ ជាការពិតណាស់ប្រាសាទនេះបាន ក្លាយទៅជា កន្លែងពុទ្ធសាសនាដ៏ល្បីល្បាញមួយ។ តាមសិលាចារឹកនៅសតវត្សរ៍ទី១៦ ឈ្មោះនៃប្រាសាទអង្គរវត្តគឺ ព្រះមហានគរឥន្រ្ទប្រត្ថព្រះពិស្ណុលោ (ឥន្រ្ទប្រត្ថ ជាភាសាសំស្រ្កឹត ហើយបានក្លាយទៅជាភាសាបាលី ឥន្ទបត្ត បញ្ជាក់ទៅលើការឆ្លងពីព្រហ្មញ្ញសាសនា ទៅព្រះពុទ្ធសាសនាហីនយាន។​ ពាក្យឥន្រ្ទប្រត្ថ មានន័យថា ទីក្រុងរបស់ព្រះឥន្ទ ។ ក្នុងព្រហ្មញ្ញសាសនា គេជឿថាព្រះឥន្ទមានទីកន្លែងនៅលើដី។ ពាក្យនេះជាកន្លែងសម្រាប់ គោរពបូជា។ ឧទាហរណ៍ដូចជា វត្តទាំងពីរនៅក្នុង ប្រាសាទអង្គរវត្តមានឈ្មោះថា ឥន្ទបត្តបុរីខាងត្បូង និងឥន្ទបត្តបុរីខាងជើង ។ ការហៅទៅលើឈ្មោះថា ពិស្ណុលោក គឺសម្រាប់រំលឹកទៅដល់ មរណៈនាមរបស់ស្តេច ដែលបានកសាងប្រាសាទនេះ គឺ បរមវិស្ណុលោក រីឯ ស្រីសុធរ ជាការហៅដើម្បីរំលឹកឡើងវិញ ទៅលើឈ្មោះទីក្រុងចាស់នៅអង្គរ ឈ្មោះថា ស្រីយសោធរបុរៈ ។) ហើយមួយចំណែកទៀតនៅសតវត្យរ៍ទី ១៧ ហៅថាឥន្ទបត្តម្ភានគរ ស្រីសុធរវពិស្ណុលោក ។ ចំណែកឈ្មោះថាអង្គរវត្ត គឺជាឈ្មោះសាមញ្ញសម្រាប់កំណត់បូជនីយដ្ឋាននេះ។ ចំពោះប្រជាជនខ្មែរ ពិសេសអ្នករស់នៅខេត្តសៀមរាប ច្រើនហៅឈ្មោះរួមមួយគឺ អង្គរតូច។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ អ្នកនិពន្ធអឺរ៉ុប ទាំងអស់បានកំណត់ហៅឈ្មោះរួមមួយគឺ​ អង្គរវត្តដែរ។

ប្រាសាទអង្គរវត្តត្រូវបានបញ្ចូលទៅ​ក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់អង្គ​ការយូណេស្កូនៅឆ្នាំ១៩៩២។ ប្រាសាទអង្គរវត្តត្រូវបានរកឃើញឡើងវិញ​ដោយ ធម្មជាតិវិទូបារាំងលោក អង់ហ៊្រី មូហ៊តអង់ហ៊្រី-មូហ៊ត នៅឆ្នាំ១៨៦០។

អង្គរវត្តត្រូវការការស្ដារឡើងវិញច្រើននៅសតវត្សទី២០ ជាសំខាន់ការយកដីរុំកោះនិងសារពើរុក្ខជាតិចេញ។ ការងារត្រូវបានអាក់ខានដោយសង្គ្រាមរដ្ឋប្បវេណី និងការគ្រប់គ្រងប្រទេសដោយខ្មែរក្រហមកំឡុងទសវត្ស១៩៧០ និង១៩៨០ ប៉ុន្តែការបំផ្លិចបំផ្លាញតិចតួចដោយប្រៀបធៀបត្រូវបានធ្វើកំឡុងសម័យនោះ ក្រៅពីនេះទៅមានពួកចោរ និងការបំផ្លាញនូវរូបចម្លាក់សម័យក្រោយអង្គរភាគច្រើនទៀត។

ប្រាសាទនេះគឺជានិមិត្តរូបពោរពេញដោយថាមពលរបស់កម្ពុជា និងជាប្រភពនៃមហាមោទនភាពជាតិដែលបានដាក់ជាកត្តាក្នុងទំនាក់ទំនងការទូតរបស់កម្ពុជាជាមួយបារាំង សហរដ្ឋ និងអ្នកជិតខាងរបស់ខ្លួន ថៃ។ រូបគំនូរនៃអង្គរវត្តធ្លាប់ជាផ្នែកមួយនៃទង់ជាតិនានារបស់កម្ពុជាចាប់តាំងពីការដាក់បញ្ចូលនូវកំណែលើកទីមួយ រង្វង់ឆ្នាំ១៨៦៣។ ដោយសារទស្សនៈវិស័យខាងប្រវត្តិសាស្ត្រកាន់តែធំ និងបរិវត្តវប្បធម៌ថែមទៀត យ៉ាងណាៗ ប្រាសាទអង្គរវត្តនេះមិនបានក្លាយត្រឹមតែជានិមិត្តរូបនៃមោទនភាពជាតិផ្ទាល់ជាតិសាសន៍នោះទេ ប៉ុន្តែក៏ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងដំណើរការនយោបាយ-វប្បធម៌នៃផលិតកម្មកេរដំណែលបារាំង-អាណានិគម ក្នុងនោះដែលទីស្ថានប្រាសាទដើមត្រូវបានតាំងបង្ហាញក្នុងពិព័ណអាណានិគមបារាំងនិងសកលនៅប៉ារីសនិងម៉ាខ់សីរវាងឆ្នាំ១៨៨៩ និង១៩៣៧។

មរតកសិល្បៈដ៏រុងរឿងនៃអង្គរវត្តនិងបូជនីយដ្ឋានខ្មែរផ្សេងៗនៅតំបន់អង្គរបានដឹកនាំបារាំងដោយផ្ទាល់ទទួលយក​កម្ពុជាជាអាណាព្យាបាលនៅថ្ងៃ ១១ សីហា ១៨៦៣ និងលុកលុយសៀមដើម្បីត្រួតត្រាលើវិកិណ្ណដ្ឋាននានា។ នេះបាននាំឱ្យកម្ពុជាភ្លាមៗអះអាងដែនដីនានាឡើងវិញនៅជ្រុងខាងលិចឆៀងខាងជើងនៃប្រទេសដែលស្ថិត​នៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់សៀម(ថៃ)ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៣៥១នៃគ.ស.(ម៉ានិច-ជុមសៃ ២០០១) រឺដោយរឿងរ៉ាវខ្លះៗ ១៤៣១ គ.ស.។ កម្ពុជាបានទទួលបានឯករាជ្យពីបារាំងនៅថ្ងៃ ៩ វិច្ឆិកា ១៩៥៣ និងបានគ្រប់គ្រងអង្គរវត្តចាប់តាំងពីពេលនោះមក។

កំឡុងពេលនៅចំកណ្ដាលនៃសង្គ្រាមវៀតណាម ព្រះប្រមុខរដ្ឋនរោត្តម សីហនុនរោត្តម-សីហនុបានទទួលចាក្លឹន ខឹនន្ឌី អូណាសឹសចាក្លឹន-ខឹនន្ឌីនៅកម្ពុជាដើម្បីបំពេញក្ដីស្រមៃអស់មួយជីវិតរបស់លោកស្រីទៅមើលអង្គរវត្ត។

នៅក្នុងកុប្បកម្មភ្នំពេញ ២០០៣កុប្បកម្ម មករា ២០០៣បានផ្ទុះនៅភ្នំពេញ ពេលដែលពាក្យចចាមអារ៉ាមមិនពិតទាល់តែសោះបានខ្ចរខ្ចាយថាតារាសម្ដែងស្រីសាច់រឿងល្ខោនថៃបានអះអាង​ថាអង្គរវត្តជារបស់ថៃ។

ស្ថាបត្យកម្ម កែប្រែ

ប្រាសាទអង្គរមានកម្ពស់ ៦៥ម៉ែត្រ មានក្រឡាផ្ទៃប្រហែល ២០០ហិចតា រាងចតុកោណ ដែលកំណត់ដោយកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ និង គូទឹក ដែលមានទទឹង ២០០ម៉ែត្រ។ បរិវេណនៃកំពែង គឺមានប្រវែងប្រហែល ៥,៥គ.ម។ ផ្លូវចូលធ្វើអំពីថ្មភក់មានប្រវែងបណ្តោយ ២៥០ម៉ែត្រ និងទទឹង ១២ម៉ែត្រ។ ដោយសារតែទំហំដ៏ធំ​ និងស្ថាបត្យកម្មដ៏អស្ចារ្យនេះ មានមនុស្សមួយចំនួនគិតថា ប្រាសាទអង្គរវត្តមិនមែនជាស្នាដៃរបស់មនុស្សទេ គឺជាស្នាដៃរបស់អាទិទេព។

នៅខាងមុខផ្លូវចូលមានតោថ្មធំៗ ឈរយាមនៅអមសងខាងផ្លូវ។ នៅខាងចុងនៃផ្លូវចូលនោះ មានគោបុរៈប្រាង្គបី ដែលមានកម្ពស់ខុសគ្នា ហើយប្រាង្គផ្នែកខាងលើត្រូវបានដួលរលំហើយ។ នៅគោបុរៈនោះ មានថែវដែលមានកំពូលជាវូត។ បន្ទាប់ពី គោបុរៈមកគឺមានផ្លូវមួយដែលមានប្រវែងបណ្តោយ ៣៥០ម៉ែត្រ និង ទទឹង ៩ម៉ែត្រ ធ្វើពីថ្មភក់ និង បង្កាន់ដៃនាគនៅអមសងខាង។






មិនដូចប្រាសាទខ្មែរភាគច្រើនទេ អង្គរវត្តគឺបែរមុខទៅទិសខាងលិច ផ្ទុយពីប្រាសាទផ្សេងបែរទៅទិសខាងកើត។ នេះបាននាំមកនូវហេតុជាច្រើន (រួមមានហ្គ្លេសហ្សឹ និង ហ្សក-សឺដេស) សន្និដ្ឋានថាព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នបានបម្រុងទុកវាសម្រាប់ជាប្រាសាទបញ្ចុះព្រះសពរបស់ទ្រង់។[១] ភស្តុតាងបន្ថែមទៀតចំពោះការមើលឃើញដូចនេះត្រូវបានផ្ដល់ដោយចម្លាក់លៀនស្រាលៗ ដែលបានធ្វើតាមក្បួនក្នុងទិសដៅប្រឆាំងនឹងទក្ខិណាវដ្ដ-ប្រសវ្យៈជាយត្តសព្ទវិជ្ជាហិណ្ឌូ-ដូចនេះគឺជាការបញ្ច្រាសនៃរបៀបធម្មតា។ ក្បួនរីត៍ជាច្រើនប្រារព្ធក្នុងរបៀបបញ្ច្រាសកំឡុងសេវការបុណ្យសពព្រហ្មញ្ញ។[២] បុរាណវិទូ ឆាលអឹស-ហាយអ៊ែមក៏បានពិពណ៌នានូវអ្វីនៅខាងក្នុងដែលប្រហែលជាក្រឡបញ្ចុះសពដែលត្រូវបានគេយកមកពីប្រាង្គប៉មកណ្ដាល។ [៣] វាត្រូវបានគេហៅដោយអ្នកខ្លះថាជាការចំណាយកម្លាំងច្រើនបំផុតលើសាកសពមួយដែលគេបោះបង់ចោល។[៤] ហ៊្វ្រីម៉ឹន និង ចាខ យ៉ាងណាក៏ដោយ កត់សម្គាល់ថាប្រាសាទអង្គរផ្សេងៗជាច្រើនបែរមុខចេញពីទិសខាងកើតជាធម្មតា និងផ្ដល់យោបល់ថាការបង្វែររបស់អង្គរវត្តគឺដោយសារតែការឧទ្ទិសរបស់ប្រាសាទដល់ព្រះវិស្ណុ ដែលព្រះអង្គរាប់អាននឹងទិសខាងលិច។[៥]

ការបកស្រាយបន្ថែមអំពីអង្គរវត្តត្រូវបានស្នើដោយអិលឡឹណឺរ មែនិកាអិលឡឹណឺរ-មែនិកា។ ដោយទាញយកការបង្វែរទិសនិងទំហំខ្នាតរបស់ប្រាសាទនេះ ហើយនិងនៅលើភាគខាងក្នុងនិងការរៀបចំនៃចម្លាក់លៀនស្រាលៗ គាត់លើកឡើងថារចនាសម្ព័ន្ធសំណង់បង្ហាញនូវសករាជថ្មីនៃសន្តិភាពដែលបានប្រកាសក្រោមរាជព្រះបាទ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២ ជារង្វាស់នៃវដ្តកាលសុរិយគតិ និងចន្ទគតិត្រូវបានសាងជាលំហពិសិដ្ឋនៃអង្គរវត្ត អាណត្តិទេពនេះដើម្បីដឹកនាំត្រូវបានពឹងទៅលើមន្ទីរនិងសាលស័ក្ដសិទ្ធ ដែលក្នុងន័យចងចាំនូវអំណាចរបស់ព្រះរាជា និងដើម្បីគោរពដល់និងធ្វើឱ្យស្ងប់ព្រះទ័យពួកទេវៈដែលគង់នៅស្ថានអិលឡឹណឺរ-មែនិកាមែនិកា អិលឡឹណឺរ។ អង្គរវត្ត, ១១១៣–១១៥០។ (ទំព័រនេះមិនបានទាញអគតដ្ឋានឈ្មោះរបស់អ្នកនិពន្ធឡើយ។ ការលើកឡើងរបស់មែនិកាត្រូវបានទទួលយកជាមួយការលាយឡំគ្នានៃចំណាប់អារម្មណ៍និងសង្ស័យនិយមក្នុងរង្វង់បណ្ឌិតសភា។ គាត់ដាក់ខ្លួនឯងអោយនៅឆ្ងាយពីបរិកប្បកម្មនៃអ្នកដទៃ ដូចជាហ្គ្រេម ហ៊ែងខខ់ហ្គ្រេម-ហ៊ែងខខ់ថាអង្គរវត្តគឺជាផ្នែកនៃតំណាងតារានិករមករ តារានិករមករ។ប្រតិចារឹតនៃ ត្លាន់ទីសកើតឡើងវិញ, បានផ្សាយនៅ ប៊ីប៊ីស៊ីពីរ|ប៊ីប៊ីស៊ី២ ៤ វិច្ឆិកា ១៩៩៩។


[៦]]
[៧]]
[៨]]
[៩]] 
[១០]]
[១១]]
[១២]]
[១៣]]
[១៤]]
[១៥]]
[១៦]]

ឯកសារយោង កែប្រែ

ភ្នំពេញ
រាជធានី
រាជធានីភ្នំពេញ
 
ជើងមេឃនៃភ្នំពេញ
 
ត្រា
រហស្សនាម: គុជអាស៊ី (មុន-ទសវត្ស១៩៦០)
ទីក្រុងមានមន្តស្នេហ៍
 
 
ភ្នំពេញ
ទីតាំងនៅកម្ពុជា
កូអរដោនេ: 11°33′N 104°55′E / 11.550°N 104.917°E / 11.550; 104.917Coordinates: 11°33′N 104°55′E / 11.550°N 104.917°E / 11.550; 104.917
ប្រទេស  កម្ពុជា
បានកកើត១៣៧២
បានក្លាយជារាជធានី១៨៦៥
បំណែងចែករង១២ ខណ្ឌ
រដ្ឋាភិបាល
 • ប្រភេទក្រុមប្រឹក្សារាជធានី
 • អភិបាលរាជធានីប៉ា-សុជាតិវង្ស (គបក)
 • អភិបាលរងរាជធានីថាន់-ស៊ីណា
ម៉ប់-សារិន
សេង-តុង
ផ្ទៃក្រឡា
 • សរុប៦៧៨.៤៦ គម2 (២៦១.៩៥ ម៉ាយ ការ)
ចំណាត់ថ្នាក់ផ្ទៃក្រឡាជាប់លេខ២៣
រយៈកំពស់១១.៨៩ m (៣៩.០១ ft)
ប្រជាជន (២០១២)[១៧]
 • សរុប២៣០១៧២៥
 • ចំណាត់ថ្នាក់លេខ១
 • សន្ទភាព៣៤០០/km2 (៨៨០០/sq mi)
 • ចំណាត់ថ្នាក់សន្ទភាពលេខ១
ប្រជានាមអ្នកភ្នំពេញ
ល.អ.ម.
 • ល.អ.ម. ០,៩៣៦ (ខ្ពស់ខ្លាំង)
ល្វែងម៉ោងកម្ពុជា (ម.ស.ស.+៧)
ក្រមផ្ទៃដាល+៨៨៥ (០២៣)
គេហទំព័រស្ថានីយ៍បណ្ដាញភ្នំពេញ

ភ្នំពេញ (អានថា:ភ្នុមពិញ, ឡាតាំង: Phnom Penh) ​ជារាជធានី និងទីក្រុងធំបំផុតនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ តាំងនៅលើច្រាំងនៃទន្លេមេគង្គ ភ្នំពេញធ្លាប់ជាទីរួមជាតិចាប់តាំងពីសម័យអាណានិគមកិច្ចបារាំងនៅកម្ពុជាមកម៉្លេះ និង​ជាបេះដូងនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ហើយក៏ជាកន្លែងដែលមានមនុស្សរស់នៅច្រើនជាងគេក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ លើសពីនេះទៅទៀតភ្នំពេញបានធំធាត់លូតលាស់ឡើងក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌលយ៉ាងសកម្មខាងសេដ្ឋកិច្ច និងឧស្សាហកម្មរបស់ជាតិ ដូចគ្នាដែរ ក៏ជាមជ្ឈមណ្ឌលសន្តិសុខ នយោបាយ កេរដំណែលវប្បធម៌ ការទូតនៃប្រទេសកម្ពុជា ហើយក៏ជាកន្លែងសំរាប់ប្រកួតប្រជែងខាងទីផ្សារ ពាណិជ្ជកម្ម សេដ្ឋកិច្ច ទំនាក់ទំនងការបរទេស នយោបាយ ការអភិវឌ្ឍ និង ជាកន្លែងដែលបន្សល់ទុក​នូវសំណង់ចាស់ៗ​ជាច្រើន ផងដែរដូចជា ព្រះបរមរាជវាំង វត្តភ្នំ និង អគារផ្សេងៗទៀតជាដើម។ល។ សព្វថ្ងៃនេះភ្នំពេញបានប្តូររូបរាងថ្មីទាំង​ការអភិវឌ្ឍ និង សេដ្ឋកិច្ច ហេដ្ឋារចនាសម្ពន្ធ ផ្លូវថ្នល់ និង សំណង់ជាដើម។ លើសពីនេះទៅទៀតភ្នំពេញក៏បានក្លាយទៅជាទីក្រុងមួយ ដែលមានការប្រកួតប្រជែងផ្នែកទីផ្សារ និង​សេដ្ឋកិច្ច​ ជាមួយនិងទីក្រុងធំៗនានាទៀតនៅលើសកលលោក។

ពេលមួយនោះធ្លាប់បានគេស្គាល់ថាជា គុជអាស៊ី ដែលត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាទីក្រុងមួយក្នុងចំណោមទីក្រុងមានមន្តស្នេហាបំផុតដែលសាងដោយបារាំងនៅឥណ្ឌូចិន[១៨] នៅក្នុងទសវត្សឆ្នាំ១៩២០។ ភ្នំពេញ រួមជាមួយសៀមរាប និង ព្រះសីហនុ គឺជាគោលដៅទេសចរណ៍ពិភពលោក និង ទេសចរណ៍ក្នុងស្រុកគួរឱ្យកត់សំគាល់សំរាប់ប្រទេសកម្ពុជា។ ដោយបានស្ថាបនាហើយនៅឆ្នាំ១៤៣៤ ទីក្រុងនេះត្រូវបានគេកត់សំគាល់ឃើញតាមរយៈស្ថាបត្យកម្ម និងការទាក់ទាញខាងសោភ័ណភាព និង ប្រវត្តិសាស្ត្រនានា។ មានអគារសម័យអាណានិគមបារាំងសេសសល់នៅរាយប៉ាយតាមបណ្ដាដងមហាវិថីធំៗ។

ដោយស្ថិតនៅលើច្រាំងនៃទន្លេសាប មេគង្គ និង ទន្លេបាសាក់ ផ្ទៃនៃទីក្រុងមេភ្នំពេញគឺជាផ្ទះសំបែងនៃប្រជាជនកម្ពុជា[១៧] ប្រហែល ២,២ លាននាក់ ក្នុងចំណោមប្រជាជន ១៤,៨ លាននាក់ ចំនួននេះបានកើនឡើងចាប់ពីប្រហែល ១,៩ លាននាក់នៅឆ្នាំ ២០០៨ មកម៉្លេះ។[១៩] ទីក្រុងនេះគឺជាទីក្រុងស្ដុកស្ដម្ភ និង សំបូរប្រជាជនបំផុតនៅកម្ពុជា និង ក៏ជាមជ្ឈមណ្ឌលនយោបាយរបស់ប្រទេសផងដែរ។

និរុត្តិសាស្ត្រ កែប្រែ

ភ្នំពេញយកតាមឈ្មោះវត្តភ្នំ។ រឿងនិទានថានៅឆ្នាំ ១៣៧២ ឧបាសិកាចាស់ម្នាក់ ឈ្មោះដូនពេញបានទៅដល់មាត់ទឹកនៃទន្លេមេគង្គ ហើយបានឃើញដើមគគីរងាប់កំពុងអណ្ដែតចុះតាមខ្សែទឹក។ នៅខាងក្នុងប្រហោងនៃដើមគគរីនោះមានរូបចំលាក់សំរិទ្ធិបួន និង បដិមាព្រះពុទ្ធធ្វើពីថ្មមួយ។

ដូនពេញបាននាំរូបដិមាទាំងនោះឡើងលើគោក ហើយបាននាំប្រជាជនដើម្បីពូនដីនៅភាគអាគ្នេយ៍នៃផ្ទះរបស់គាត់។ ក្រោយមកគាត់ក៏បានយកដើមគគីរនោះទៅសាងជាព្រះវិហារនៅលើភ្នំនោះដើម្បីតំកល់ព្រះបដិមាព្រះពុទ្ធរូបទាំងប្រាំអង្គនោះ ហើយក្រោយមកវត្តនោះក៏ដាក់ឈ្មោះតាមគាត់ថា វត្តភ្នំដូនពេញ ដែលបច្ចុប្បន្នកាលនេះគេស្គាល់ថាវត្តភ្នំៗនេះឯង ដែលជាកូនភ្នំតូចមួយដែលមានកំពស់ 27 ម៉ែត្រs (89 ft)។ ក្រោយមកស្ដេចពញាយ៉ាត ដោយទ្រង់ទតឃើញនូវសេចក្ដីជ្រះថ្លារបស់ដូនពេញចំពោះព្រះពុទ្ធសាសនាដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ក៏បានតាំងឈ្មោះខេត្តនេះសាជាថ្មីថា ភ្នំពេញ ដែលមុនទីត្រង់ភ្នំពេញសព្វថ្ងៃនេះ គេហៅថា ខេត្តកោះឫស្សីកែវ ដែលបច្ចុប្បន្នមានខណ្ឌមួយឈ្មោះថា ខណ្ឌឫស្សីកែវ និង ខណ្ឌមួយទៀតឈ្មោះថា ខណ្ឌដូនពេញ ដែលដូនពេញនេះយកតាមឈ្មោះរបស់ដូនពេញ។

តែបើគិតតាមភូមិសាស្ត្រ និងឈ្មោះគួរតែគេយកឈ្មោះតាមការចាក់ដីបំពេញបង្កើតជាភ្នំព្រោះវាជាភ្នំដី ដូច្នេះប្រហែលជាដំបូងឈ្មោះ ភ្នំបំពេញ រួចក្លាយជា ភ្នំពេញ

ប្រវត្តិ កែប្រែ

ដំបូងឡើយភ្នំពេញមានឈ្មោះថា ខែត្រ កោះឫស្សីកែវ ដែលមន្ត្រីត្រួតខែត្រនេះមានងារថា ចៅពញារាជាមេត្រី

ក្នុងរាជពង្សាវតារខ្លះបាននិទានពីប្រវត្តិសាស្រ្តនៃក្រុងភ្នំពេញ​ដោយមានសេចក្តី​សំរួលដូចតទៅ​៖

ដើមឡើយមានការកត់ត្រា មួយសតវត្សក្រោយមកនិយាយរៀបរាប់រឿងនិទាននៃការកកើតភ្នំពេញដែលនិទានអំពីស្ត្រីអ្នកស្រុកម្នាក់ជាអ្នកមានទ្រព្យ​ស្តុកស្តម្ភ ឈ្មោះដូនពេញដែលផ្ទះគាត់តាំង​នៅលើត្រើយខាងលិចនៃទន្លេច្រាបឈាម (ទន្លេចតុមុខសព្វថ្ងៃ) អនាគតគឺទីក្រុងភ្នំពេញ (កាលណោះគេហៅថា ខែត្រកោះឫស្សីកែវ)។ នៅចុងសតវត្សទី១៤ កាលណោះរាជធានីខ្មែរគឺស្ថិតនៅសៀមរាបនៅឡើយដែលមានចំងាយ 350 km (220 mi) ទៅភាគខាងលិច។ នាសម័យថ្ងៃមួយ​ ក្នុងរដូវវស្សាមានទឹកជំនន់នៅប្រទេសលាវយ៉ាងធំបណ្ដាល​អោយ​បាក់​ច្រាំង រលំដើមគគីរជាច្រើន ហើយអណ្តែតបណ្តោយទឹកតាមទន្លេមេគង្គ​រហូតមកដល់​ទន្លេ​ច្រាបឈាម។ ក្នុងចំណោមនោះ មានដើមគគីរធំមួំយ បានអណ្តែត​មកទើនៅត្រង់មាត់​កំពង់របស់ដូនពេញ។ គាត់ក៏បានបបួលញាតិមិត្តជិតខាងជិះទូក ទៅចងដើមគគីរនោះ ហើយ​នាំ​យក​​មកលើគោក។ កាលបើអ្នកទាំងនោះរើសំរាមនៅ​គល់​គគីរ ស្រាប់តែឃើញ​ព្រះពុទ្ធ​រូបបួនព្រះអង្គ និងរូបបដិមាថ្ម មានលក្ខណៈជា​ព្រាហ្មណ៍ នៅក្នុងប្រហោងឈើនោះ។ ពួក​អ្នក​ស្រុក​​បាន​ដង្ហែ​រូបបដិមាទាំងនោះ យកទៅតំកល់ទុកនៅផ្ទះដូនពេញ ហើយគាត់បាន​អោយគេជញ្ជូនដីពូន​ដំបូកភ្នំភាគ​ឦសានផ្ទះ និងអោយគេយកឈើគគីរនោះសង់ព្រះវិហារតូច មួយនៅលើកំពូលភ្នំនោះ ហើយបានយកព្រះពុទ្ធរូបនោះទៅតំកល់ទុកព្រះវិហារនោះនៅឆ្នាំ ជូត ឆស័ក ព.ស. ១៩១៦ គ.ស ១៣៧២។ តមកទៀតដូនពេញបានអោយគេសង់ខ្ទមមួយខាងឦសាន​ព្រះវិហារ រួចគេយកបដិមាថ្ម ទៅតំកល់ទុកទីនោះ ហើយបានសន្មតថា អ្នកតាព្រះចៅ តរៀងមក (សព្វថ្ងៃលោកតាព្រះចៅ)។

ពិធីបុណ្យសម្ពោធក៏ត្រូវបានប្រារឰឡើង ដើម្បីសម្ពោធពុទ្ធសេនាសនៈ យ៉ាង​អធិកអធម។ ​ដោយអាស្រ័យហេតុនេះ ភ្នំនេះក៏មានឈ្មោះហៅថា ភ្នំដូនពេញ ហើយដែល​យូរៗ​ទៅក្លាយ​នៅ​ត្រឹមតែភ្នំពេញ ដូចយើងហៅសព្វថ្ងៃនេះ។ គួរគប្បីបញ្ជាក់ថា ចំពោះរូបបដិមាដែលដូនពេញបានរកឃើញក្នុងរន្ធដើមគគីរ​នោះរាជ​ពង្ស​សាវតារ និងអត្តបទចំលងតៗមកទៀតនិយាយមិនស្របគ្នាសោះ ខ្លះថាមាន​ពុទ្ធបដិមាបួន​អង្គ​ធ្វើពីលង្ហិន និងបដិមាថ្មកាន់ស័ង្ខ និងគទា (ព្រះនារាយណ៍?) ខ្លះថាមាន ​ព្រះពុទ្ធ​រូប ពីរអង្គ​មាន​​ព្រះ​ភ័ក្ត្រឈរ ជាបួនទិស ខ្លះទៀតថាមានព្រះពុទ្ធរូបសំរិទ្ធមួយ​ព្រះអង្គ មាន​ព្រះភ័ក្ត្រ តាំង​សមាធិ និងរូបបដិមា ១ ដៃកាន់ស័ង្ខមានផ្នួងសក់ដូចជាពួក​ព្រាហ្មណ៍ ។ តែបើតាមរូបតំណាង​ដែលមានតំកល់នៅក្នុងព្រះវិហារវត្តភ្នំ (ភ្នំដូនពេញ) សព្វថ្ងៃគឺជាព្រះពុទ្ធរូបប្រក់នាគ ៤អង្គគង់​លើបុស្បុកទល់ព្រះប្រឹស្ន (ខ្នង) នឹងគ្នាទៅវិញ។ ការរកឃើញនេះត្រូវបានចាត់ទុកថាជាការប្រសិទ្ធិពររបស់ទេព្ដា និង អ្នកខ្លះយល់ថាជាសញ្ញាដែលរាជធានីខ្មែរនឹងត្រូវមកតាំងនៅភ្នំពេញនេះ។ ដើម្បីតំកល់វត្ថុសក្ដិសិទ្ធិដែលបានរកឃើញ ដូនពេញបានលើកកូនភ្នំតូចមួយនៅលើច្រាំងទន្លេខាងលិចនៃទន្លេសាប និង បានអភិសេកជាមួយទីសក្ការៈបូជា បច្ចុប្បន្នត្រូវបានគេស្គាល់ថាវត្តភ្នំនៅចុងខាងជើងភាគកណ្ដាលនៃភ្នំពេញ។ ភ្នំដូនពេញ បានយកឈ្មោះតាមអ្នកកសាងវាឡើង និងបរិវេណជុំវិញនោះត្រូវបានគេស្គាល់ ក្រោយមកនៅត្រឹមតែ ភ្នំពេញ។

ក្រោយមកក៏មានឈ្មោះថា រាជធានីចតុមុខ​ មាន​ន័យ​ថា ​ទីក្រុង​ដែល​មាន​មុខ​បួន​​។ ឈ្មោះ​នេះ​ដែរ​យកតាម​​ការ​រត់​ប្រសព្វ​គ្នា​នៃ​ទន្លេ ៤​ គឺ​មាន ទន្លេមេគង្គលើ ទន្លេមេគង្គក្រោមទន្លេបាសាក់ និង ទន្លេសាប​​​​។ ទន្លេ​ទាំង ​៤ ​បាន​រត់​ប្រសព្វ​គ្នា​ត្រង់​កន្លែង​ដែល​ក្រុង​ចតុមុខ​បាន​តាំង​នៅដូច្នេះក៏តាំងឈ្មោះដូច្នេះទៅ ​ក្រុង​ចតុមុខ​​។

ភ្នំពេញ​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​រាជធានី​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជាជា​លើក​ដំបូងក្នុង​រជ្ជកាល​ស្តេចពញាយ៉ាត ដែល​ជា​ស្តេច​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរនា​សម័យ​នោះ​។ ស្តេច​ពញាយ៉ាតបាន​រើ​រាជធានីពី​រាជធានី​អង្គរ​ធំ មក​ភ្នំពេញ បន្ទាប់​ពី​រាជធានី​ត្រូវ​បាន​ក្តោបក្រសោប​យកដោយ​ប្រទេសសៀមប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​មុន​នោះ​បន្តិច​។ ក្នុង​រជ្ជកាល​ព្រះបាទ​នរោត្តម ព្រះ​មហាក្សត្រ​នៃ ព្រះ​រាជាណាចក្រ​កម្ពុជា ក្រុង​ភ្នំពេញ​បាន​ក្លាយ​ជា​កន្លែង​ឈរ​ជើង​របស់​រាជរដ្ឋាភិបាល​កម្ពុជា ហើយ​និងព្រះបរមរាជវាំង

រាជធានីភ្នំពេញ​ចាប់ផ្តើម​ស្ថាបនា​លើក​ដំបូង​បង្អស់​នៅ​ពុទ្ធ​សតវត្ស​ទី​២១ គ្រិស្ត​សតវត្ស​ទី​១៥ ក្នុង​រជ្ជកាល​ព្រះបរមរាជា (ពញាយ៉ាត) គឺ​ព្រះ​ស្រីសុរិយោពណ៌‌ នៅ​ពេល​ដែល​ទ្រង់​បោះបង់​ចោល​ព្រះរាជវាំង​អង្គរ​មក​កសាង​ព្រះ​រាជវាំង​ថ្មី​នៅ ទួលបាសាន្តក្នុង​ខែត្រ​ស្រី​ស​ឈរ ដែល​សព្វថ្ងៃ​ហៅ​ថា ស្រុក​ស្រី​សន្ធរ ក្នុងខេត្ត​កំពង់ចាម។ ប៉ុន្ដែ​ដោយ​ទីទួល​បាសាន្តនោះ ក្នុង​រដូវ​ភ្លៀង​មាន​ទឹក​លិច​រាល់​ឆ្នាំ ទ្រង់​បាន​សាង​ប្រាសាទ​ព្រះរាជវាំង​ហើយ​គង់​នៅ​បាន​តែ​មួយ​ឆ្នាំ ក៏​ទ្រង់​ស្ដេច​យាង​មក​កសាង​ទីក្រុង​ថ្មី នៅ​ឆ្នេរ​ទន្លេ​បួន​មុខ គឺ​ក្រុង​ភ្នំពេញ​សព្វថ្ងៃ​នេះ នៅ​ គ.ស. ១៤៣៤​។ មានចេតិយមួយនៅពីក្រោយវត្តភ្នំ ដែលតំកល់ព្រះអដ្ឋិធាតុព្រះពញាយ៉ាត និង ព្រះញាតិវង្ស ដូចគ្នាដែរ ក៏មានរូបចំលាក់ខាងពុទ្ធសាសនាដែលសេសសល់ពីសម័យអង្គរផងដែរ។

ភ្នំពេញនៅតែជារាជធានីអស់រយៈពេល ៧៣ ឆ្នាំ—ចាប់ពីឆ្នាំ ១៤៣២ ដល់ ១៥០៥។ វាត្រូវបានគេបោះបង់ចោលអស់រយៈពេល ៣៦០ ឆ្នាំ—ចាប់ពីឆ្នាំ១៥០៥ ដល់ ១៨៦៥—ដោយសារតែស្ដេចបន្តបន្ទាប់ ព្រោះតែជំលោះផ្ទៃក្នុងរវាងពួកស្ដេចដណ្ដើមរាជ្យគ្នាទៅវិញទៅមក។ ព្រះមហាក្សត្រក្រោយៗមកទៀតបានរើរាជធានីជាច្រើនលើក និង បានបង្កើតរាជធានីនៅទីតាំងផ្សេងៗ នៅទួលបាសាន្ត (ស្រីសន្ធរ (ស្រីសន្ធរ) ពោធិ៍សាត់ លង្វែក ល្វាឯម និង ឧដុង្គ

នៅសតវត្សទី១៧ ពួកអន្តោប្រវេសន៍ជប៉ុនក៏បានមកតាំងលំនៅនៅជាយក្រុងនៃភ្នំពេញសម័យបច្ចុប្បន្ននេះ។[២០] សហគមន៍ព័រទុយហ្កាល់តូចមួយបាននៅសេសសល់នៅភ្នំពេញរហូតមកដល់សតវត្សទី១៧ ដែលកំពុងធ្វើសកម្មភាពពាណិជ្ជកម្មនិងសាសនានៅក្នុងប្រទេសនេះ។

 
ភ្នំពេញមើលពីខាងកើត​ត្រូវបានគូរ​នៅឆ្នាំ១៨៨៧។

វាមិននៅរហូតដល់ឆ្នាំ ១៨៦៦ ទេ ក្រោមរជ្ជកាលនៃព្រះបាទនរោត្តម (១៨៦០-១៩០៤) ព្រះបុត្រាច្បងនៃព្រះបាទអង្គដួង ដែលទ្រង់បានដឹកនាំប្រទេសក្នុងនាមជួសសៀម ដែលភ្នំពេញបានក្លាយជាទីតាំងអចិន្ត្រៃយ៍នៃរដ្ឋាភិបាលនិងរាជធានីនៃប្រទេសកម្ពុជា ហើយក៏ជាកន្លែងដែល ព្រះរាជវាំងថ្មីត្រូវបានសាងសង់ឡើងផងដែរ។ នៅពេលផ្ដើមឆ្នាំ ១៨៧០ ពួកអាណានិគមនិយមបារាំងបានកែប្រែពីភូមិតាមមាត់ទន្លេមួយទៅជាទីក្រុងមួយ ដោយពួកគេបានសាងសង់ សណ្ឋាគារ សាលារៀន គុក បន្ទាយទាហាន ធនាគារ ការិយាល័យការងារសាធារណៈ ការិយាល័យទូរលេខន៍ សាលាកាត់ក្ដី និង អគារបំរើសេវាសុខភាព។ នៅឆ្នាំ ១៨៧២ មួយប៉ព្រិចភ្នែកដំបូង ទីក្រុងសម័យថ្មីមួយក៏បានប្រែរូបរាង នៅពេលនោះ ពួករដ្ឋការអាណានិគមបានប្រើសេវានៃសហគ្រិនម៉ៅការបារាំង លើ-ផ្វូសឝា ដើម្បីសាងសង់ផ្ទះបេតុង ៣០០ ខ្នងដំបូងសំរាប់លក់ និង ជួលទៅអោយពួកពាណិជ្ជករចិន។ កាលជំនាន់អាណានិគមបារាំង ភ្នំពេញស្ថិតក្នុងរដ្ឋបាលដែនដីជាស្រុកមួយនៅក្នុងខេត្តកណ្ដាល ដែលសព្វថ្ងៃត្រូវនឹងស្រុកអង្គស្នួលសព្វថ្ងៃនេះនិងបរិវេណភ្នំពេញសព្វថ្ងៃដែរវាលែងតែខណ្ឌព្រែកព្នៅ ជ្រោយចង្វារ ច្បារអំពៅ មានជ័យ ដង្កោ ឫស្សីកែវ និងសែនសុខចេញ នេះបើផ្អែកលើប្រវត្តិលោកតាង៉ុយដែលលោកកើតនៅក្នុងស្រុកភ្នំពេញនាសម័យនោះ។ [២១]

 
វត្តភ្នំបានផ្ដល់ឈ្មោះឱ្យទីក្រុងនេះ

នៅទសវត្សឆ្នាំ១៩២០ ភ្នំពេញត្រូវបានគេស្គាល់ថាជា គុជអាស៊ី និង ជាងបួនទសវត្សបន្ទាប់ ភ្នំពេញបានបន្តឆ្លងកាត់ការអភិវឌ្ឍយ៉ាងរហ័សជាមួយការសាងសង់ផ្លូវដែកទៅព្រះសីហនុ និង ព្រលានយន្តហោះអន្តរជាតិពោធិ៍ចិនតុង (ឥឡូវ អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិភ្នំពេញ)។

កាលណោះ ក្នុង​រជ្ជកាល​ព្រះបាទ​ស៊ីសុវត្ថិ​-មុន្នីវង្ស (១៩២៧‑១៩៤១) ភ្នំពេញស្ថិតនៅជាស្រុកចំណុះខេត្តកណ្ដាល (១៩២៧-១៩៤១) ហើយចៅហ្វាយស្រុក​ភ្នំពេញមានងារជា បំរុងរាជា និង បាឡាត់ស្រុក​ភ្នំពេញមានងារជា ពិភ័ត្តរាជាសង្គ្រាម

ហេដ្ឋារចនាសម្ពន្ធភ្នំពេញបានសឱ្យឃើញនូវទំនើបកម្មជាច្រើនក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះសីហនុ[២២]

កំឡុងសង្គ្រាមវៀតណាម កម្ពុជាត្រូវបានប្រើជាមូលដ្ឋានទ័ពដោយកងទ័ពវៀតណាមខាងជើង និង វៀតកុង និងជនភៀសខ្លួនរាប់ពាន់នាក់មកពីទូទាំងប្រទេសបានជន់ជោរនៅទីក្រុងដើម្បីជៀសឱ្យឆ្ងាយពីការប្រយុទ្ធគ្នារវាងកងទ័ពរដ្ឋាភិបាល ក.វ.ជ/រ.រ.ជ. សម្ព័ន្ធមិត្តវៀតណាមខាងត្បូង និង ខ្មែរក្រហម។ នៅឆ្នាំ១៩៧៥ ប្រជាជនពី ២-៣ លាននាក់ ភាគច្រើននៃពួកគេគឺជាជនភៀសខ្លួនដោយសារសង្គ្រាម។[២៣] ខ្មែរក្រហមបានកាត់ផ្ដាច់ជំនួយនិងការផ្គត់ផ្គង់ផ្សេងៗចូលទៅកាន់ទីក្រុងអស់រយៈពេលជាងមួយឆ្នាំមុនពេលភ្នំពេញធ្លាក់នៅថ្ងៃ ១៧ មេសា ១៩៧៥។ របាយការណ៍ពីពួកអ្នកសារព័ត៌មានបានថ្លែងថាការបាញ់ផ្លោងរបស់ខ្មែរក្រហម បានធ្វើទុកបុកម្នេញរដ្ឋធានីនេះស្ទើរតែគ្មានលួសថ្ងៃ ដែលបង្កឱ្យមាន ការស្លាប់ និង ពិកាមិនរើសមុខ លើអសេនិកជនដែលបានជាប់ក្នុងក្រុងរាប់លាននាក់។ [២៤] ខ្មែរក្រហមបានបណ្ដេញប្រជាជនចេញពីទីក្រុងទាំងអស់ដោយបង្ខំ បន្ទាប់ពីដណ្ដើមបានរដ្ឋធានី ដែលត្រូវបានពិពណ៌នាថាជាក្បួនមរណៈ: លោកផ្វ្រង់ស៊្វ័រ-ប៉ង់ឆូដបានសរសេរថា ខ្ញុំមិនអាចបំភ្លេចបានទេ ជនពិកាម្នាក់ដែលគាត់គ្មានដៃ រឺ ក៏ជើង ដែលកំពុងននាលលើដីពិតហាក់ដូចជាសត្វដង្កូវ រីឯ ឪពុកដែលកំពុងសំរក់ទឹកភ្នែកបីកូនស្រីអាយុដប់ឆ្នាំរុំក្នុងសំពត់ចងជាប់ករបស់គាត់ដូចជាសំពាយ ចំណែកបុរសម្នាក់ទៀតដែលមានតែជើងពីររបស់គាត់យីកយោកនៅចុងជើងមិនមានពាក់អ្វីឡើយក្រៅតែពីស្បែកទទេ[២៥] ចន-ស្វេនបានរំលឹកឡើងវិញថា ពួកខ្មែរក្រហមបានបណ្ដេញអ្នកជំងឺចេញពីមន្ទីរពេទ្យឱ្យប្រសាចដូចជាសំរាមនៅតាមផ្លូវ.... ក្នុងសង្គ្រាមប្រាំឆ្នាំនេះមក វាគឺជាក្បួនចេញដំណើរដ៏សែនឆ្ងាយប្រកបដោយទុក្ខវេទនារបស់មនុស្សដែលខ្ញុំធ្លាប់បានឃើញ។[២៦] អ្នករស់អចិន្ត្រៃយ៍ក្នុងក្រុងទាំងអស់ រួមមានពួកអ្នកមានស្ដុកស្ដម្ភ និង អ្នករៀនសូត្រនៅទីក្រុង ពួកគេត្រូវបានគេបង្ខំឱ្យធ្វើការងារតាមស្រុកស្រែចំការដែលត្រូវបានគេចាត់ទុកដោយពួកខ្មែរក្រហមថាជា ប្រជាជនថ្មី[២៧]

 
សារមន្ទីរប្រល័យពូជសាសន៍ទួលស្លែង

វិទ្យាល័យទួលស្លែងត្រូវបានកាន់កាប់ដោយកងកំលាំងរបស់ប៉ុល-ពត និងបានប្រែក្លាយទៅជាមន្ទីរស-២១ ជាកន្លែងដែលមនុស្សត្រូវបានគេឃុំឃាំង និង ធ្វើទារុណកម្ម។ ប៉ុល-ពតបានព្យាយាមធ្វើសេដ្ឋកិច្ចដោយពឹងផ្អែកលើកសិកម្ម និងដោយហេតុនេះហើយបានបង្កឱ្យមានការកាប់សំលាប់មនុស្សជាច្រើនបើសិនជាពួកគេបានដឹងថាជនទាំងឡាយណាជាអ្នករៀនសូត្រ "ខ្ជិលច្រអូស" រឺ គិតថាពួកគេជាសត្រូវនយោបាយ។ អ្នកដទៃទៀតជាច្រើនបានស្លាប់ដោយភាពអត់ឃ្លាន ដែលជាលទ្ធផលបរាជ័យនៃសង្គមកសិកម្មគំរូ ស្រូវត្រូវបានលក់ឱ្យចិនដើម្បីដោះដូរមកវិញនូវគ្រាប់ និងអាវុធយុទ្ធភណ្ឌផ្សេងៗ។ អតីតវិទ្យាល័យមួយបច្ចុប្បន្នបានក្លាយជាសារមន្ទីរប្រល័យពូជសាសន៍ទួលស្លែងជាកន្លែងដែលឧបករណ៍ទារុណកម្មរបស់ខ្មែរក្រហម និង រូបថតនៃជនរងគ្រោះត្រូវបានដាក់តាំងបង្ហាញ។ ជើងឯក (វាលពិឃាត) មានចំងាយ 15 kiloម៉ែត្រs (9 mi) ដែលពួកខ្មែរក្រហមបានបណ្ដើរអ្នកទោសពីទួលស្លែងទៅសំលាប់និងកប់ក្នុងរណ្ដៅរាក់ៗ បច្ចុប្បន្នបានក្លាយជាទីរំលឹកដល់អ្នកដែលត្រូវបានគេសំលាប់ដោយរបបនេះ។

ពួកខ្មែរក្រហមត្រូវបានរុញច្រានចេញពីភ្នំពេញដោយយួននៅឆ្នាំ ១៩៧៩[២៨] ហើយប្រជាជនបានចាប់ផ្ដើមត្រឡប់មករស់នៅទីក្រុងនេះវិញ។ វៀតណាមតាមប្រវត្តិសាស្ត្រជារដ្ឋមួយដែលកម្ពុជាធ្លាប់មានជំលោះជាមួយជាច្រើនលើកច្រើនសា ដោយហេតុនោះហើយការរំដោះនេះត្រូវបានបង្ហាញឱ្យឃើញនូវអារម្មណ៍រើសអើងពូជសាសន៍ពីជនកម្ពុជា។ សម័យកាលនៃការកសាងឡើងវិញបានចាប់ផ្ដើម ត្រូវបានជំរុញដោយស្ថេរភាពនឹងននៃរដ្ឋាភិបាល ដែលទាក់ទាញការបណ្ដាក់ទុន និង ជំនួយបរទេសថ្មីៗតាមបណ្ដាប្រទេសជាច្រើនរួមមាន បារាំង អូស្ត្រាលី និង ជប៉ុន។ កំចីត្រូវបានធ្វើឡើងដោយធនាគារអភិវឌ្ឍន៍អាស៊ី និង ធនាគារពិភពលោកដើម្បីធ្វើឱ្យដូចដើមវិញនូវការផ្គត់ផ្គង់ទឹកស្អាត ផ្លូវថ្នល់ និង ហេដ្ឋារចនាសម្ពន្ធដទៃៗទៀត។ ជំរឿន ១៩៩៨ បានបង្ហាញថាប្រជាជនភ្នំពេញមានចំនួន ៨៦២០០០ នាក់[២៩] និង ជំរឿន ២០០៨ មានចំនួន ១,៣ លាននាក់។[៣០]

 
ទិដ្ឋភាពមាត់ទន្លេនាពេលរាត្រីនៅរាជធានីភ្នំពេញ

ភូមិសាស្ត្រ កែប្រែ

 
ទស្សនីយភាពទីក្រុងភ្នំពេញ

ភ្នំពេញស្ថិតនៅតំបន់ខាងត្បូង-កណ្ដាលប្រទេសកម្ពុជា ដែលព័ទ្ធជុំវិញដោយខេត្តកណ្ដាល។ ទីក្រុងស្ថិតនៅលើច្រាំងនៃទន្លេសាប មេគង្គ និង បាសាក់។ ទន្លេទាំងនេះផ្ដល់នូវទឹកសាប និង ធនធានធម្មជាតិដទៃទៀតដល់ទីក្រុងនេះ។ ភ្នំពេញ និង បរិវេណព័ទ្ធជុំវិញប្រកបដោយវាលទំនាបលិចទឹកមួយបែបនៃប្រទេសកម្ពុជា។ ទោះបីជាភ្នំពេញស្ថិតនៅ 11.89 ម៉ែត្រs (39 ft) ខាងលើទន្លេទាំងនេះក៏ដោយ ក៏ជំនន់រដូវមូសុងគឺជាបញ្ហាមួយ ហើយទន្លេនោះជួនកាលហូរលើច្រាំងរបស់វា។

ទីក្រុងនេះ បានតាំងនៅ 11°33′00″N 104°55′00″E / 11.55°N 104.91667°E / 11.55; 104.91667 (១១°៣៣' ជើង, ១០៤°៥៥' កើត,[៣១]) គ្របដណ្ដប់លើផ្ទៃដី 678.46 square kilometres (262 sq mi) ដែលមាន 11,401 hectares (28,172 acres) ភាគខ្លះជាផ្ទៃក្រុង និង ផ្លូវ 26,106 hectares (64,509 acres)។ ដីកសិកម្មក្នុងក្រុងនេះមានចំនួន 34.685 square kilometres (13 sq mi) ដែលមានភាគខ្លះ 1.476 square kilometres (365 acres) ជាផ្ទៃដីនៃប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រ

អាកាសធាតុ កែប្រែ

 
អាកាសធាតុទីក្រុងភ្នំពេញ

សីតុណ្ហភាពជាធម្មតានៅចន្លោះចាប់ពី 22 to 35 °C (72 to 95 °F) និងធាតុអាកាសគឺស្ថិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលមូសុងនិវត្តន៍។ មូសុងនិរតីបក់ចូលដីគោកនាំមកនូវខ្យល់ផ្ទុកដោយសំណើមពីឈូងសមុទ្រថៃ និង មហាសមុទ្រឥណ្ឌា ពីខែឧសភា ដល់ តុលា។ មូសុងឦសានបក់នាំរដូវប្រាំងមក ឱ្យបន្តពីខែ វិច្ឆិកា ដល់ មីនា។ ទីក្រុងនេះរងនូវការធ្លាក់ភ្លៀងខ្លាំងបំផុតចាប់ពីខែកញ្ញា ដល់ តុលា ដែលមានរយៈកាលក្ដៅហែងក្នុងខែមករា និង កុម្ភៈ។

ទីក្រុងនេះមានពីររដូវ។ រដូវវស្សាដែលមានចាប់ពីខែឧសភា ដល់ តុលាបង្ហាញឱ្យឃើញសីតុណ្ហភាពខ្ពស់នាំមកនូវដោយសំណើមខ្ពស់។ រដូវប្រាំងបន្តចាប់ពីខែវិច្ឆិកា ដល់ មេសា នៅពេលដែលសីតុណ្ហភាពអាចធ្លាក់មកដល់ 22 °C (72 °F)។ ប៉ុន្តែសីតុណ្ហភាពអាចឈានមកដល់ 40 °C (104 °F)ក្នុងខែមេសា។ ខែល្អបំផុតដើម្បីមកទស្សនាទីក្រុងនេះគឺខែវិច្ឆិកា ដល់ កុម្ភៈនៅពេលសីតុណ្ហភាពមានសំណើម និង ភ្លៀងធ្លាក់មានកំរិតទាបជាងគេ។

ទិន្នន័យអាកាសធាតុសំរាប់ ភ្នំពេញ
ខែ មករ កុម មីន មេស ឧសភ មិថ កក្ក សីហ កញ្ញ តុល វិច ធ្នូ ឆ្នាំ
កំណត់ត្រា
ខ្ពស់ °C (°F)
36.1
(97)
38.1
(100.6)
40.0
(104)
40.5
(104.9)
40.0
(104)
39.2
(102.6)
37.2
(99)
37.8
(100)
35.5
(95.9)
36.1
(97)
34.4
(93.9)
37.2
(99)
40.5
(104.9)
មធ្យមភាគ
ខ្ពស់ °C (°F)
31.5
(88.7)
32.8
(91)
34.9
(94.8)
34.9
(94.8)
34.3
(93.7)
33.5
(92.3)
32.5
(90.5)
32.5
(90.5)
32.3
(90.1)
31.1
(88)
29.9
(85.8)
30.1
(86.2)
32.5
(90.5)
មធ្យម
ប្រចាំថ្ងៃ °C (°F)
26.7
(80.1)
27.9
(82.2)
29.5
(85.1)
30.0
(86)
29.8
(85.6)
29.3
(84.7)
28.6
(83.5)
28.6
(83.5)
28.3
(82.9)
27.5
(81.5)
26.3
(79.3)
25.9
(78.6)
28.2
(82.75)
មធ្យមភាគទាប °C (°F) 21.9
(71.4)
23.0
(73.4)
24.1
(75.4)
25.0
(77)
25.3
(77.5)
25.0
(77)
24.7
(76.5)
24.6
(76.3)
24.3
(75.7)
23.8
(74.8)
22.7
(72.9)
21.7
(71.1)
23.8
(74.9)
កំណត់ត្រា
ទាប °C (°F)
12.8
(55)
15.2
(59.4)
19.0
(66.2)
17.8
(64)
20.6
(69.1)
21.2
(70.2)
20.1
(68.2)
20.0
(68)
21.1
(70)
17.2
(63)
16.7
(62.1)
14.4
(57.9)
12.8
(55)
មធ្យមភាគភ្លៀងធ្លាក់ មម (អ៊ីង) 25.5
(1.004)
11.5
(0.453)
58.0
(2.283)
101.0
(3.976)
111.6
(4.394)
177.1
(6.972)
195.9
(7.713)
172.0
(6.772)
248.8
(9.795)
318.9
(12.555)
135.0
(5.315)
80.3
(3.161)
១៦៣៥.៦
(៦៤.៣៩៤)
មធ្យមភាគថ្ងៃមានភ្លៀង (≥ 0.1 មម) 2.8 2.4 5.2 8.6 16.4 16.6 19.6 21.4 19.8 24.0 11.8 4.8 153.4
មធ្យមភាគ សំណើមសាបេក្ខៈ (%) 73 71 71 73 77 78 80 81 84 84 78 73 77
មធ្យមប្រចាំខែ ម៉ោងមានពន្លឺថ្ងៃ 260 226 267 240 202 192 143 174 129 202 213 242 ២៤៩០
ប្រភព #១: ឱលោកនដ្ឋានហុងកុង[៣២]
ប្រភព #២: មូលធាតុអាកាស (សំណើម),[៣៣] វិទ្យាស្ថានឧត្តុនិយមដាណឺម៉ាក (ព្រះអាទិត្យ)[៣៤]

រដ្ឋបាល កែប្រែ

ក្នុងសម័យចតុមុខរហូតមកដល់សម័យស្ដេចអង្គដួងភូមិសាស្ត្ររដ្ឋបាលរបស់ភ្នំពេញគេមិនសូវដឹងច្បាស់ទេ។ ក្នុងសម័យអាណានិគមបារាំង ភ្នំពេញប្រហែលជាស្រុកមួយរបស់ខេត្តកណ្ដាល ប៉ុន្តែមិនមែនខែត្រកណ្ដាលប៉ុនខែត្រកណ្ដាលឆ្នាំ២០១៦នេះឡើយ ប្រហែលជាលាតសន្ធឹងដល់ស្រុកអង្គស្នួលសព្វថ្ងៃនេះ ព្រោះបើតាមដើមកំណើតរបស់លោកតាក្រមង៉ុយ គាត់ជាអ្នកឃុំកំបូល ស្រុកភ្នំពេញ (បច្ចុប្បន្នកំបូលជាសង្កាត់មួយនៅក្នុងខណ្ឌពោធិ៍សែនជ័យ)។

 
ភូមិសាស្រ្ត​រដ្ឋបាល​នៃ​កម្ពុជា​ប្រជាធិបតេយ្យ

កាលសម័យខ្មែរក្រហមភ្នំពេញជាប៉ែកនៃភូមិភាគបស្ចឹម។

 
សំណង់អគាររដ្ឋសភាកម្ពុជា
ឯកសារ:Chaktomouk Hall.JPG
សាលចតុមុខ
 
ខណ្ឌទាំងប្រាំបួន​នៃភ្នំពេញ

ភ្នំពេញគឺជាក្រុងមួយដែលមានផ្ទៃក្រឡា 678.46 square kilometres (261.95 sq mi) ដែលមានឋានៈស្មើបណ្ដាខេត្តរបស់កម្ពុជា។ រាជធានីត្រូវបានបែងចែកទៅជាបំណែងចែករដ្ឋបាលប្រាំបួនតទៅទៀតដែលគេហៅថា ខណ្ឌ ហើយចំណោមខណ្ឌទាំងប្រាំបួននោះមាន ដង្កោ មានជ័យ ពោធិ៍សែនជ័យ សែនសុខ និង ឫស្សីកែវចាត់ទុកថាជាជាយក្រុងនៃទីក្រុងនេះ។ ខណ្ឌទាំងអស់ត្រូវស្ថិតនៅក្រោមអភិបាលកិច្ចនៃរាជធានីភ្នំពេញ។ ខណ្ឌទាំងនេះត្រូវបានបែងចែកទៅជា ៧៦សង្កាត់ និង ៦៣៧ភូមិ

រាជធានីត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយអភិបាលដែលមានតួនាទីជាអង្គនីតិប្រតិបត្តិកំពូលនៃទីក្រុងដូចគ្នាដែរ ក៏មើលលើនគរបាលយោធារាជធានី នគរបាលរាជធានី និង ការិយាល័យកិច្ចការរាជធានី។ នៅពីក្រោមអភិបាលគឺមានអភិបាលរងទីមួយ និង អភិបាលរង ៥រូប ទៀត។ ប្រធានការិយាល័យ ដែលកាន់ឋានៈស្មើនឹងអភិបាលរង កាន់កាប់ការិយាល័យដែលមានអនុប្រធានការិយាល័យ ៨រូប ដែលទទួលបន្ទុកផ្នែករដ្ឋបាលទាំង ២៧។ គ្រប់ខណ្ឌក៏មានអភិបាលមួយរូបដែរ។ [៤]


ខណ្ឌថ្មីចំនួន៣ នៅចុងឆ្នាំ២០១៣ កែប្រែ

យោងតាមអនុក្រិត របស់រាជរដ្ឋាភិបាល លេខ៥៧៩ អនក្រ.បក ចុះថ្ងៃទី២៥ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៣ ខណ្ឌថ្មីចំនួន៣ ត្រូវបានបង្កើត រូមមាន៖

  • ខណ្ឌច្បារអំពៅ៖ បំបែកចេញពី ខណ្ឌមានជ័យ មាន៨សង្កាត់ ទីតាំងសាលា ខណ្ឌច្បារអំពៅ គឺនៅសាលា ខណ្ឌមានជ័យចាស់ រីឯសាលាខណ្ឌមានជ័យថ្មី មានទីតាំងនៅក្បែរផ្សារចាក់អង្រែ
  • ខណ្ឌជ្រោយចង្វារ៖ បំបែកចេញពី ខណ្ឌឬស្សីកែវ ទីតាំងសាលាខណ្ឌ ជ្រោយចង្វារ ស្ថិតនៅសាលាសង្កាត់ព្រែកលៀប។
  • ខណ្ឌព្រែកព្នៅ៖ បំបែកចេញពី ខណ្ឌសែនសុខ និងខណ្ឌពោធិ៍សែនជ័យ ទីតាំងសាលាខណ្ឌ គឺនៅក្នុងសង្កាត់គោករការ
បញ្ជីខណ្ឌរដ្ឋបាលភ្នំពេញ
ឈ្មោះខណ្ឌ ចំនួនសង្កាត់ ចំនួនភូមិ ប្រជាជននៅឆ្នាំ២០០៨
ចំការមន ១២ ៩៥ ១៨២០០៤
ដង្កោ ១៣ ? ២៥៧៧២៤
ដូនពេញ ១១ ១៣៤ ១២៦៥៥០
ទួលគោក ១០ ១៤៣ ១៧១២០០
ប្រាំពីរមករា ៣៣ ៩១៨៩៥
ពោធិ៍សែនជ័យ ១៣ ? ១៨៣៨២៦
មានជ័យ ៣០ ៣២៧៨០១
ឫស្សីកែវ ១១ ៥៩ ១៩៦៦៨៤
សែនសុខ ? ១៤៧៩៦៧
ច្បារអំពៅ ៣០
ជ្រោយចង្វារ ២២
ព្រែកព្នៅ ៥៩

ប្រជាសាស្ត្រ កែប្រែ

ប្រវត្តិនៃចំនួនប្រជាជន
ឆ្នាំ ចំនួនប្រជាជន
១៩៥០ ៣៣៤០០០
១៩៦០ ៣៩៨០០០ 19.2%
១៩៧០ ៤៥៧០០០ 14.8%
១៩៧៥ ៣៧០០០០ −19.0%
១៩៧៨ ៣២០០០ −91.4%
១៩៨០ ១៨៩០០០ 490.6%
១៩៨៥ ៣៥១០០០ 85.7%
១៩៩០ ៦៣៤០០០ 80.6%
១៩៩៥ ៩២៥០០០ 45.9%
២០០០ ១២៨៤០០០ 38.8%
២០០៥ ១៦៧៧០០០ 30.6%
២០១០ ២១០១៧២៥ 25.3%

ព័ត៌មានគិតត្រឹម 2008 ភ្នំពេញមានប្រជាជន ២០០៩២៦៤ នាក់ ដែលមានសន្ទភាពប្រជាជនសរុប ៥៣៥៨ នាក់ក្នុងមួយសហតិមាត្រការ៉េ ក្នុងផ្ទៃក្រឡាទីក្រុង 678.46 square kilometres (262 sq mi)។ អត្រាកំណើនប្រជាជននៃទីក្រុងនេះគឺ ៣,៩២%។ ផ្ទៃទីក្រុងនេះបានកើនឡើងបួនដងចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៧៩ និង តំបន់ទីក្រុងមេនឹងបន្តពង្រីកដើម្បីទ្រទ្រង់ដល់អត្រាប្រជាជន និងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ទីក្រុងដែលកំពុងតែកើនឡើង។

ភ្នំពេញភាគច្រើនត្រូវបានតាំងទីលំនៅដោយជនជាតិខ្មែរ ដែលតាងឱ្យប្រជាជន ៩០% នៃទីក្រុងនេះ។ មានជនជាតិភាគតិចច្រើនជាតិសាសន៍ដូចជា ចិន យួន និង ក្រុមជនជាតិភាគតិចដទៃទៀតដូចជា សៀម ប៊ូដុង ម្នងព្រែ កួយ ជង និង ចាម។ សាសនារបស់រដ្ឋគឺពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ប្រជាជនច្រើនជាង ៩០% នៅភ្នំពេញគឺជាពុទ្ធបរិស័ទ។ ចាមជាជនជាតិដែលកាន់សាសនាឥស្លាមច្រើនជាងគេរាប់ពីឆ្នាំ១៩៩៣ រៀងមក។ ការកាន់គ្រិស្តសាសនាមានការកើនឡើង ដែលជាសាសនាត្រូវបានគេបំបាត់ចោលមិនអោយកាន់ក្រោយឆ្នាំ១៩៧៥ នៅពេល ពួកខ្មែរក្រហមដណ្ដើមបានទីក្រុង។ ភាសាផ្លូវការនៃទីក្រុងគឺភាសាខ្មែរ ក៏ប៉ុន្តែ ភាសាអង់គ្លេស និង បារាំង ក៏ត្រូវបានប្រើទូលំទូលាយក្នុងទីក្រុងនេះដែរ។

ទីក្រុងនេះមានលិបិក្រមអភិវឌ្ឍន៍មនុស្សខ្ពស់បំផុតក្នុងប្រទេស ដែលមាន ល.អ.ម. ០,៩៣៦ ប្រៀបធៀបទៅនឹងសុចនាករល.អ.ម.អាក្រក់បំផុត ០,២២០ នៅឯមណ្ឌលគិរី— ជាតំបន់ជនបទតាំងលំនៅដោយពួកកុលសម្ព័ន្ធភ្នំ និង ជនជាតិដើម។[៣៥] ចំនួនអ្នកតាំងលំនៅក្រីក្រនៅចុងឆ្នាំ២០១២ មានចំនួន ១០៥៧៧១ នាក់បើប្រៀបធៀបជាមួយចំនួន ៨៥៨០៧ នាក់នៅដើមឆ្នាំ២០១២។[៣៦]

នយោបាយ កែប្រែ

សភាតំណាងរាស្ត្រ កែប្រែ

ភ្នំពេញមានសមាជិកសភាឈរតំណាង ១២ រូប (សមាជិកសភា): ៧ គសជ និង ៥ គប្រក។

ឈ្មោះ គណបក្ស
ជូឡុង-ស៊ូម៉ូរ៉ា គសជ
យឹម-សុវណ្ណ គសជ
សុន-ឆៃ គសជ
ហូ-វ៉ាន់ គសជ
កែវ-សម្បត្តិ គសជ
លី-ស្រីវីណា គសជ
ដាំ-សិទ្ធី គសជ
កៀត-ឈុន គប្រក
កែប-ជុបតិមា គប្រក
១០ ហ៊ូ-ស្រី គប្រក
១១ ក្រួច-សំអាន គប្រក
១២ ឡោក-ខេង គប្រក

**សេដ្ឋកិច្ច កែប្រែ

 
មជ្ឈមណ្ឌលទិញឥវ៉ាន់សូរិយា
 
អគារការិយាល័យប្រៃសណីយ៍កណ្ដាល
ឯកសារ:Hong.Kong.Center.Total.Cambodge.1.jpg
មជ្ឈមណ្ឌលហុងកុង ទីស្នាក់ការកណ្ដាលនៃផលិតករប្រេង ប.ស.តូតាល់នៅកម្ពុជា

ស្ថិតនៅចំណុចប្រសព្វគ្នានៃ ទន្លេមេគង្គ ទន្លេបាសាក់ និង ទន្លេសាប។ ភ្នំពេញគឺ ជាទីក្រុងធំនៃប្រទេសកម្ពុជាហើយមានប្រជាជនជាង ពីរលាននាក់កំពុងរស់នៅ។ សព្វថ្ងៃនេះ ប្រទេសកម្ពុជា មានការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច មានល្បឿនយឺត ក្នុងការប្រកួតប្រជែងទីផ្សារក្នុងស្រុក និង ប្រទេសនៅលើ សកលលោកដែលមានសេដ្ឋកិច្ចខ្ពស់ គឺអាស្រ័យទៅលើ រដ្ឋាភិបាល ការបើកទ្វារអោយប្រទេសផ្សេងៗមកធ្វើវិនិយោគទុនពង្រឹង និងពង្រីកផលិតផលក្នុងស្រុក កាត់បន្ថយការនាំចូល និង បង្កើនការនាំចេញច្រើន។ ដើម្បីអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច ក៏ដូចជារកការងារអោយប្រជាពលរដ្ឋ រដ្ឋាភិបាលបានកែច្នៃកន្លែងផ្សេងៗអោយក្លាយទៅជាតំបន់ទេសចរណ៍ និងរកចំណូលបានតាមរយៈភ្ញៀវបរទេសដែលចូលមកទស្សនាប្រទេសកម្ពុជា។

ភ្នំពេញគឺជាមជ្ឈមណ្ឌលសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសកម្ពុជាដូចគ្នាដែរ វាក៏ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាផ្នែកដ៏ធំនៃសេដ្ឋកិច្ចរបស់កម្ពុជា។ អត្រាកំណើនសេដ្ឋកិច្ច តួលេខបានកើនឡើងទ្វេដងក្នុងប៉ុន្មានឆ្នាំថ្មីៗនេះ ដែលធ្វើឱ្យមានបន្ទុះឡើងនូវការលូតលាស់សេដ្ឋកិច្ចយ៉ាងឆាប់រហ័សនៅភ្នំពេញ ជាមួយនិង សណ្ឋាគារ ភោជនីយដ្ឋាន រង្គសាលថ្មីៗ ការផុសផុល និង ការសាងសង់លំនៅឯកជនមានការរីកដុះដាលជាច្រើនឡើងជុំវិញទីក្រុង។

សេដ្ឋកិច្ចចំបងពឹងផ្អែកលើវិស័យពាណិជ្ជកម្មដូចជា កាត់ដេរ ពាណិជ្ជកម្ម និង បណ្ដាសហគ្រាសធុនតូច និង មធ្យម។ ក្នុងរយៈពេលពីរបីឆ្នាំមុននេះ ធុរកិច្ចខាងអចលនទ្រព្យកំពុងបានរីកលូតលាស់យ៉ាងរហ័ស រួមនិងការកើនឡើងយ៉ាងរហ័សនូវតំលៃអចលនទ្រព្យ។ ទេសចរណ៍ ក៏ជាវិស័យរួមចំណែកមួយសំខាន់ក្នុងរាជធានីក៏ដូចជាការបើកមជ្ឈមណ្ឌលទិញឥវ៉ាន់ និង ពាណិជ្ជកម្មកាន់តែច្រើន ដែលធ្វើឱ្យភ្នំពេញ ក្លាយជាកន្លែងមួយក្នុងចំណោមគោលដៅទេសចរណ៍ដ៏សំខាន់ក្នុងប្រទេសនេះរួមជាមួយ សៀមរាប និង ព្រះសីហនុ។ តាមរយៈ ក្រុមប្រឹក្សាគមនាការនិងទេសចរណ៍ពិភពលោក ទេសចរណ៍បានកើនឡើង ១៧,៥ភាគរយ ($២,០៥៣ លានស.រ.) នៃផ.ផ.ស.របស់កម្ពុជានៅឆ្នាំ២០០៩ ឆ្លើយតបនឹង ១៣,៧ ភាគរយនៃការងារសរុប។[៣៧] មួយក្នុងចំណោមនៃតំបន់ដែលមានប្រជាប្រិយបំផុតនៅភ្នំពេញសំរាប់អ្នកទេសចរណ៍នៅតិរណៈវិថីស៊ីសុវត្ថិ តាមបណ្ដោយទន្លេសាប។ តិរណៈវិថីស៊ីសុវត្ថិជាផ្លូវមួយខ្សែដែលមានប្រវែងជិត ៥ គម ដែលរួមមានភោជនីយដ្ឋាន រង្គសាល និង សណ្ឋាគារ។[៣៨] ការអភិវឌ្ឍក្រុងថ្មី $ស.រ.២.៦ រយកោដិ កាំកូស៊ីធីមានបំណងលើកកំពស់ទស្សនីយភាពទីក្រុង។ ការិយាល័យកិច្ចការក្រុងនៃរាជធានីភ្នំពេញមានផែនការច្រើនពង្រីក និងកសាងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធថ្មីដើម្បីជួយសំរួលទៅនឹងប្រជាជន និង សេដ្ឋកិច្ចកំពុងកើនឡើង។ អគារងើបឡើងខ្ពស់ៗនឹងត្រូវកសាងនៅចំណុចច្រកចូលនៃទីក្រុង និងក្បែរបឹងបួរនិងច្រាំងទន្លេ។ បន្ថែមទៀតនោះ ផ្លូវថ្មីៗ ប្រឡាយ និង ប្រព័ន្ធផ្លូវដែកនឹងត្រូវបានប្រើដើម្បីភ្ជាប់កាំកូស៊ីធីទៅនឹងរាជធានីភ្នំពេញ។[៣៩] គំរោងដទៃទៀតរួមមាន:

  • បុរីហ្គ្រែនដ៍ភ្នំពេញអន្តរជាតិ (ស្ថិតក្រោមការសាងសង់)
  • សហបាលាគារដឺខាសសលរ៉ូយ៉ាល់[៤០] (ស្ថិតក្រោមការសាងសង់)
  • សំណង់អគារហិរញ្ញវត្ថុអន្តរជាតិ (ស្ថិតក្រោមការសាងសង់)
  • ហ្គោលដ៍ថវ៉ឺ៤២ (ឈប់ត្រឹង៣២ជាន់)
  • ថវ៉ឺអូស៊ីអាយស៊ី (OCIC) (បានរួចរាល់ហើយ)
  • រីវ៉ឺផាឡេស[៤១] (ស្ថិតក្រោមការសាងសង់)
  • វឌ្ឍនៈកាប់ពីថលថវ៉ឺ (ស្ថិតក្រោមការសាងសង់)

អគារកប់មេឃខ្ពស់បំផុតនៅភ្នំពេញគឺប៉មវឌ្ឍនៈកាប់ពីថល[៤៤] នៅកម្ពស់ 200 ម៉ែត្រs (656 ft), ដែលលេចត្រដែតតាមជើងមេឃរបស់ភ្នំពេញជាមួយនឹងអគារកប់មេឃក្បែរខាង ប៉មកាណាឌីយ៉ា (ប៉មOCIC)។ ប៉មនេះត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅ ខែឧសភា ២០១២ និងបានកំណត់កាលដើម្បីបញ្ចប់បង្ហើយនៅចុងឆ្នាំ២០១២។ ការងើបឡើងខ្ពស់ៗទំនើបៗត្រូវបានកសាងឡើងជុំវិញទីក្រុងនេះទាំងអស់ មិនមែនផ្ដុំនៅតំបន់ពិសេសណាមួយឡើយ។

ផ្សារធំថ្មី គឺជាចំណុចក្ដៅរបស់ទេសចរភាគច្រើន។ ស្លាបទាំងបួនៃផ្សារលាបពណ៌លឿងដែលពោរពេញទៅដោយរានជាច្រើនដែលលក់គ្រឿងអលង្ការមាស និង ប្រាក់ កាក់វត្ថុបុរាណ សម្លៀកបំពាក់ នាឡិកា ផ្កា ចំណីអាហារ ក្រណាត់សំពត់ និង ស្បែកជើង។ ផ្សារថ្មីគឺកំពុងតែរងការកែប្រែសាជាថ្មីភាគច្រើន រួមជាមួយការបង្កើតរានលក់ដូរថ្មីៗ។

កម្ពុជាអង្គរអ៊ែរមានការិយាល័យកណ្ដាលនៅភ្នំពេញ។[៤៥]

ទីផ្សារ កែប្រែ

សព្វថ្ងៃនេះទីផ្សារគឺជាការពេញនិយមរបស់ភ្ញៀវទេសចរណ៍កម្ពុជា ស្ទើរតែគ្រប់ភ្ញៀវទេសចរណ៍ទាំងអស់​ដែលបានចូលមកទស្សនាទីក្រុងភ្នំពេញ​គឺពួកគេទាំងនោះ​ចូលចិត្ត ទៅផ្សារ មើលភាពខុសប្លែកគ្នានៃផលិតផលដែលមានលក់នៅក្នុងផ្សារ។ ផ្សារធំថ្មីមានលក់ដូចជា មាស ប្រាក់ គ្រឿង
អលង្ការ គ្រឿងចំលាក់ រូបិយវត្ថុ សម្លៀកបំពាក់ នាឡិកាផ្កា អាហារ ហើយនិងស្បែកជើង

វិស័យអប់រំ កែប្រែ

សូមមើលផងដែរ គ្រឹះស្ថានឧត្តមសិក្សានៅកម្ពុជា

នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាមានសាលារៀន វិទ្យាស្ថាន និង សាកលវិទ្យាល័យ ជាច្រើនសម្រាប់បំពេញ​តម្រូវការដល់សិស្សានុសិស្សដែលបានបញ្ចប់ថ្នាក់សិក្សា​នៅថ្នាក់​ទុតិយភូមិ រឺ មធ្យមសិក្សា ហើយពួកគេអាចបន្តចូលរៀននៅថ្នាក់ឧត្តមសិក្សាបានដូចជានៅ សកលវិទ្យាល័យរដ្ឋ និង ឯកជន។ សកលវិទ្យាល័យទាំងនោះ​មាន​មុខវិជ្ជាជាច្រើនដូចជា: អក្សរសាស្ដ្រអង់គ្លេស ព័ត៌មានវិទ្យា គ្រប់គ្រង គណនេយ្យ វិស្វករសំណង់ គ្រប់គ្រងសណ្ឋាគារ មគ្គុទេសន៍ អស្យាណូវិទ្យា។ល។

សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ បានចាប់ផ្តើមតាំងពីឆ្នាំ១៩៦០ មកម៉្លេះ។ សព្វថ្ងៃមានសិស្ស៥ពាន់នាក់ និង មានសាស្ត្រាចារ្យ ២០០នាក់​។ នេះជាមោទនភាពមួយរបស់ ប្រទេសកម្ពុជា ដែលមានសាកលវិទ្យាល័យធំបែបនេះ ហើយការអប់រំប្រកបដោយភាពស្វាហាប់និងម៉ត់ចត់ ធ្វើអោយ និសិ្សតបន្ទាប់ពីបាន បញ្ចប់ថ្នាក់មានសម្ថតភាព ក្នុងការស្វែងរកការងារធ្វើ និងប្រកួតប្រជែងដើម្បីមាន អនាគតល្អក្នុងសង្គមជាតិ និង ជួយដល់ប្រទេសជាតិ។ អគារសាងសង់ឡើងនៅសម័យអាណានិគមបារាំងនៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ។

 
វិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ

វប្បធម៌ កែប្រែ

 
រូបសំណាកដូនពេញ

ភ្នំពេញក៏មានគ្រាមភាសាខ្មែរផ្ទាល់ខ្លួនដែរ។ ពួកអ្នកនិយាយគ្រាមភាសាភ្នំពេញជារឿយកាត់សំឡេងព្យាង្គមួយចំនួន ដែលទទួលបានកេរ្តិ៍ឈ្មោះដោយសារការខ្ជិលនិយាយ។ ភ្នំពេញត្រូវបានគេស្គាល់ដោយសារតែឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនលើស្ថាបត្យកម្មខ្មែរថ្មី។ ភ្នំពេញគួរឱ្យកត់សំគាល់ដោយសារគុយទាវភ្នំពេញ ការប្រែប្រួលរបស់វាទៅតាមសម្លគុយទាវ។ ទីក្រុងនេះគឺជាមជ្ឈមណ្ឌលសេដ្ឋកិច្ច និង វប្បធម៌នៃកម្ពុជា។

សារមន្ទីរដែលមានការទស្សនាច្រើនបំផុតពីរនៅទីក្រុងនេះគឺសារមន្ទីរជាតិ ដែលគឺជាសារមន្ទីរប្រវត្តិសាស្ត្រនិងបុរាណវត្ថុឈានមុខគេរបស់ប្រទេសនេះ និង សារមន្ទីរប្រល័យពូជសាសន៍ទួលស្លែង អតីតគុកមួយរបស់ខ្មែរក្រហម។

ចូលឆ្នាំថ្មី ខែមេសា ១៣–១៥

នៅក្នុងពេលនេះ ភ្នំពេញប្រារព្ធចូលឆ្នាំខ្មែរ ជាឱកាសមួយពេញនិយមកើនឡើងជាមួយពួកទេសចរ។ កំឡុងពេលក្ដៅហែងបំផុតប្រចាំឆ្នាំជាធម្មតា ទឹកត្រូវបានគេជះជុំវិញដែលបន្ថែមទៅក្នុងបរិយាកាសពិធីបុណ្យ រួមជាមួយការរាំរែកនិងតន្ត្រី។ កាលបរិច្ឆេទជាក់លាក់ប្រែប្រួលពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំ ប៉ុន្តែការឈប់សម្រាកបន្តយ៉ាងហោចណាស់ក៏បីថ្ងៃដែរ។ ពិធីបុណ្យនេះកត់សំគាល់ការបើកឆ្នាំផ្អែកលើប្រតិទិនខ្មែរបុរាណ និង ក៏កត់សំគាល់ការបញ្ចប់នៃការប្រមូលផលនៅឆ្នាំចាស់។

 
ព្រះវិហារព្រះកែវមរកតតម្កល់​ព្រះពុទ្ធធ្វើពីថ្មកែវ

បុណ្យអុំទូក ខែវិច្ឆិកា

បុណ្យប្រចាំឆ្នាំធំបំផុតនៅភ្នំពេញ ការប្រមូលផ្ដុំយ៉ាងរស់រវើកនេះប្រារព្ធដោយការហូរបញ្ច្រាសនៃទន្លេសាប។ ថ្ងៃឈប់សម្រាកដំណើរការរយៈពេលបីថ្ងៃ ពេលនោះមនុស្សម្នាជន់ជោរទៅក្នុងទីក្រុងដើម្បីចូលរួមសប្បាយនឹងកាំជ្រួច ការប្រណាំងទូកចម្រុះពណ៌ ការប្រគំតន្ត្រីផ្ទាល់ ញ៉ាំអី និង ចូលរួមពិធីបុណ្យ។ ការប្រណាំងទូកនេះកំណត់កាលត្រឡប់ទៅសម័យបុរាណដែលកត់សំគាល់អំពីកម្លាំងកងទ័ពជើងទឹកខ្មែរនាសម័យអាណាចក្រខ្មែរ

នៅថ្ងៃ ២២ វិច្ឆិកា ២០១០ យ៉ាងហោចណាស់ប្រជាជន៣៤៨នាក់ត្រូវបានសង្កត់ជាន់គ្នាស្លាប់នៅក្នុងការរត់ជាន់គ្នាលើស្ពាននៅក្នុងពិធីបុណ្យនេះ។[៤៦]

ភ្ជុំបិណ្ឌ ១១–១៥ តុលា (២០១២)

ភ្ជុំបិណ្ឌគឺជាទិដ្ឋភាពសំខាន់ណាស់នៃវប្បធម៌ខ្មែរ។ វាមានន័យថា ការជួបជុំគ្នា រឺ តាមន័យបាលីថា ការប្រជុំដុំបាយ ដើម្បីធ្វើចង្ហាន់ និង ក៏ជាពេលវេលានៃការជួបជុំគ្នាឡើងវិញ ការរំលឹក បង្ហាញនូវក្ដីស្រលាញ់អាឡោះអាល័យ និង ការដឹងគុណដល់ដូនតារបស់ខ្លួន។ ដោយប្រគេនចង្ហាន់ និងបញ្ជូន អំពើល្អទៅកាន់ដូនតាដែលទំនងជាជាប់នៅស្ថានប្រែត ញាតិសណ្ដានដែលកំពុងរស់ជួយរំដោះទុកវេទនាពួកលោក និង នាំផ្លូវដូនតាទៅវិលចាប់ជាតិសាជាថ្មី។

វិសាខបូជា ខែឧសភា

វិសាខបូជាគឺជាថ្ងៃឈប់សម្រាកប្រចាំឆ្នាំដែលបានកាន់តាមប្រពៃណីដោយពួកពុទ្ធសាសនិកនៅកម្ពុជា។ ជួនកាលហៅក្រៅផ្លូវការថា ថ្ងៃប្រសូត្ររបស់ព្រះពុទ្ធ វាជាក់ស្ដែងរួមមាន ថ្ងៃប្រសូត្រ ថ្ងៃត្រាស់ដឹង និង ថ្ងៃបរិនិព្វានរបស់ព្រះពុទ្ធគោត្តម។

សភាពទីក្រុង និង ស្ថាបត្យកម្ម កែប្រែ

 
ព្រះទីនាំងច័ន្ទឆាយា

កន្លែងដែលទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរណ៍នៅទីក្រុងភ្នំពេញរួមមាន ព្រះបរមរាជវាំង ផ្សារធំថ្មី ព្រះវិហារព្រះកែវមរកត សារមន្ទីរជាតិ វិមានឯករាជ្យ វិមានមិត្តភាពកម្ពុជា-វៀតណាម សារមន្ទីរទួលស្លែង វត្តភ្នំ និង វាលពិឃាតជើងឯកនៅជាយក្រុងភ្នំពេញ។

ព្រះបរមរាជវាំងគឺជាអគារមួយក្នុងចំណោមអគារជាច្រើនដែលស្ថិតនៅក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ ព្រះបរមរាជវាំងចតុមុខ ត្រូវបានសាងសង់ឡើងដោយ ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជា នៅក្នុងឆ្នាំ១៨៦៦។ ព្រះបរមរាជវាំងត្រូវបានរុះរើសាងសង់សាជាថ្មីដោយព្រះបាទនរោត្តម

វត្តភ្នំគឺជាវត្តប្រវត្តិសាស្ដ្រមួយដ៏មានសារៈសំខាន់ដែលមានទីតាំងនៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ។ កសាងនៅក្នុងឆ្នាំ១៣៧៣ មានកំពស់២៧ម៉ែត្រជាវត្តខ្ពស់ ជាងគេក្នុងចំណោមវត្តទាំងប៉ុន្មាននៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ។ វាបានសាងសង់ឡើងដោយកម្លាំងសាមគ្គីដែលដឹកនាំដោយស្ដ្រីមេម៉ាយដែលមានទ្រព្យស្តុកស្តមម្នាក់ គឺ ដូនជីពេញ ដើម្បីតម្កល់ព្រះពុទ្ធរូប៥អង្គ ដែលត្រូវបានទឹកជំនន់ហូរនាំមកតាម​ដើមគគីរធំមួយ មកទើរនៅត្រង់តំបន់ចតុមុខនេះឯង។

ឯកសារ:Techo Yort and Techo Meas.JPG
រូបសំណាកតេជោយ៉ត និង តេជោមាសនៅភ្នំពេញ។

សំណង់ចាស់បំផុតគឺវត្តភ្នំចាប់ពីថ្ងៃស្ថាបនាក្រុងនេះ ដែលបានសាងសង់នៅឆ្នាំ១៣៧៣។ ការទាក់ទាញទេសចរណ៍សំខាន់បំផុតគឺព្រះបរមរាជវាំងដែលមានព្រះវិហារព្រះកែវ និងសារមន្ទីរជាតិ បានសាងសង់នៅកំឡុងសម័យអាណានិគមបារាំងនៅចុងសតវត្សទី១៩ក្នុងរចនាបថខ្មែរបុរាណ ហើយទទួលនូវការប្រមូលផ្ដុំវត្ថុបុរាណខ្មែរជាច្រើន។ វិមានឯករាជ្យ ទោះបីចាប់ពីទសវត្សឆ្នាំ១៩៥០ក៏ដោយ ក៏វាត្រូវបានសាងសង់ឡើងក្នុងរចនាបថខ្មែរបុរាណដដែល។

 
វាលមេរុ

ពួកបារាំង ដែលជាម្ចាស់អាណានិគមចាប់ពីសតវត្សទី១៩ ដល់ ទសវត្សឆ្នាំ១៩៤០ ក៏បានបន្សល់ទុកទីសំគាល់ខ្លួនរបស់ពួកគេ ជាមួយភូមិគ្រឹះអាណានិគមផ្សេងៗ ព្រះវិហារបារាំង មហាវិថី និង ផ្សារសិល្បៈតែង ផ្សារធំថ្មី។ ទីសំគាល់ដែននៃសម័យអាណានិគមគឺសណ្ឋាគារឡឺរ៉ូយ៉ាល់

ចាប់ផ្ដើមជាមួយឯករាជ្យពីពួកបារាំងនៅទសវត្សឆ្នាំ១៩៥០ និង បន្តរហូតដល់សម័យខ្មែរក្រហមនៅទសវត្សឆ្នាំ១៩៧០ ភ្នំពេញបានរងនូវការលូតលាស់យ៉ាងសម្បើមជាទីក្រុងធានីនៃប្រទេសឯករាជ្យថ្មីមួយ។ ព្រះបាទសីហនុបានយកចិត្តទុកដាក់ដើម្បីបង្ហាញរចនាបថថ្មីនៃស្ថាបត្យកម្មនិងដោយហេតុធ្វើឱ្យរឹងមាំនូវដំណើរការកសាងជាតិ។ យុគមាសនៃស្ថាបត្យកម្មថ្មីបានបញ្ចប់ រួមជាមួយនិងគម្រោងផ្សេងៗនិងស្ថាបត្យករខ្មែរវ័យក្មេង ជារឿយៗបានរៀនសូត្រនៅបារាំង ដែលមានឱកាសដើម្បីរចនានិងសាងសង់។ ចលនាថ្មីនេះត្រូវបានគេហៅថា ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរថ្មី និង ជារឿយៗត្រូវបានធ្វើឱ្យមានចរិកលក្ខណៈដោយសារការរំលាយចូលគ្នានៃប៉ោហូស ស្ថាបត្យកម្មក្រោយសម័យទំនើបអឺរ៉ុប និង ធាតុបុរាណពីសម័យអង្គរ។ ស្ថាបត្យករដែលលេចធ្លោបំផុតគឺលោកវណ្ណ-ម៉ូលីវណ្ណ ដែលត្រូវបានតែងតាំងជាប្រធាស្ថាបត្យករជាតិដោយព្រះមហាក្សត្រផ្ទាល់នៅឆ្នាំ១៩៥៦។ លោកម៉ូលីវណ្ណបានបង្កើតអគារទីសំគាល់ដែនដូចជារោងមហោស្រពជាតិព្រះសុរាម្រិត និង អគារគណៈរដ្ឋមន្ត្រី។ ស្ថាបត្យករដទៃៗទៀតបានជួយសាងសង់សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទដែលស្ថាបនាថ្មី វិទ្យាស្ថានភាសាបរទេស និង មជ្ឈមណ្ឌលកីឡាជាតិ។ រួមជាមួយកំណើននៃថ្នាក់លើនិងកណ្ដាលរបស់សហគ្រិន ជាយក្រុងថ្មីៗត្រូវបានសាងសង់នៅទសវត្សឆ្នាំ១៩៥០ និង ៦០។

ទោះបីជាសំណង់អគារទាំងនោះបាននៅសេសសល់នៅសម័យខ្មែរក្រហម និង សម័យ សង្គ្រាមរដ្ឋប្បវេណីក៏ដោយ ក៏បច្ចុប្បន្ននេះ អគារទាំងនោះស្ថិតនៅក្រោមការគំរាមកំហែងដោយសារតែការអភិវឌ្ឍខាងសេដ្ឋកិច្ចនិងបរិកប្បហិរញ្ញវត្ថុដដែល។ [ត្រូវការអំណះអំណាង] ភូមិគ្រឹះ និង សួនច្បារពីសម័យនោះកំពុងត្រូវបានបំផ្លាញ និង អភិវឌ្ឍឡើងវិញដើម្បីបង្កើតកន្លែងសម្រាប់សំណង់ធំៗ។ ទីសំគាល់ដែន មហោស្រពជាតិដោយលោកម៉ូលីវណ្ណត្រូវបានវាយរំលំនៅឆ្នាំ២០០៨។[៤៧] ចលនាមួយកំពុងងើបឡើងនៅកម្ពុជាដើម្បីថែរក្សាឱ្យគង់វង្សនូវកេរដំណែលសម័យនិយមនេះ។ ភូមិគ្រឹះចាស់ៗជួនកាលកំពុងត្រូវបានគេប្រែទៅជាសណ្ឋាគារហាង ដូចជា ខ្នើយបាំងឆ័ត្រ

វិមាន និង ទីរំលឹកដល់ការប្រល័យពូជសាសន៍កំឡុងសម័យខ្មែរក្រហមនៅទសវត្សឆ្នាំ១៩៧០ គឺសារមន្ទីរប្រល័យពូជាសាសន៍ទួលស្លែង (អតីតវិទ្យាល័យមួយបានប្រើជាជំរុំប្រមូលផ្ដុំ) និង នៅជាយក្រុងនៃទីក្រុងនេះ មជ្ឈមណ្ឌលប្រល័យពូជសាសន៍ជើងឯកវិមានមិត្តភាពកម្ពុជា-វៀតណាមត្រូវបានប្រគល់ឱ្យដោយពួកកុម្មុយនិស្តវៀតណាម ជានិមិត្តរូបនៃមិត្តភាពខ្មែរ-យួនកំឡុងទសវត្សឆ្នាំ១៩៧០ ដែលបន្តបន្ទាប់ពីការរំដោះកម្ពុជាពីរបបខ្មែរក្រហម។

       
ទិដ្ឋភាពនៃសារមន្ទីរជាតិ បានសាងឡើងនៅដើមទសវត្សឆ្នាំ១៩២០ដោយលោកហ្សក-ហ្គ្រុសលីយែរ។ ទិដ្ឋភាពសាលរាជបល្ល័ង្ក បានកសាងឡើងនៅទសវត្សឆ្នាំ១៨៦០ ក្រោមរជ្ជកាលព្រះបាទនរោត្តម ពីមុខនៃសណ្ឋាគារឡឺរ៉ូយ៉ាល់ ដំបូងបានបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ១៩២៩ ក្រោមរជ្ជកាលព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ-មុនីវង្ស ទិដ្ឋភាពនៃភូមិគ្រឹះអាណានិគមនៅភ្នំពេញ

សារព័ត៌មាន និង ទស្សនាវដ្ដី កែប្រែ

 
ទិដ្ឋភាពពីលើអាកាសនៃទីក្រុងនេះ
ឯកសារ:Peace Building - side angle.JPG
វិមានសន្តិភាព
 
អគារទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រី។

ប្រចាំថ្ងៃ កែប្រែ

ខ្មែរ កែប្រែ

អង់គ្លេស កែប្រែ

  • ភ្នំពេញប៉ុស្ត៍ សារព័ត៌មានភាសាអង់គ្លេសនិងខ្មែរប្រចាំថ្ងៃបានបោះពុម្ពផ្សាយនៅភ្នំពេញ។
  • ដឹខាំបូឌាដេលី សារព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃភាសាអង់គ្លេសនិងខ្មែរ។

ចិន កែប្រែ

  • 柬華日報》(ជៀនហួដេលី) សារព័ត៌មានភាសាចិនប្រចាំថ្ងៃបានបោះពុម្ពនៅភ្នំពេញ។ .
  • 星洲日報(សិនឈីវដេលី) សារព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃភាសាចិន។
  • 華商日報(ហ៊័រឝាងដេលី) សារព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃភាសាចិន។

《高棉日报》(ខ្មែរដេលី) សារព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃភាសាចិន។

  • 《新柬埔寨》(កម្ពុជាថ្មី) សារព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃភាសាចិន។

ទស្សនាវដ្ដី កែប្រែ

  • អាស៊ីឡាយផ្វ៍ហ្គាយដ៍ភ្នំពេញ ទស្សនាវដ្ដីបែបជីវិតជាភាសាអង់គ្លេសប្រចាំខែចេញផ្សាយនៅភ្នំពេញ។
  • ផខ់ឃិតហ្គាយដ៍ខាំបូឌា បោះពុម្ពបួនមគ្គុទេសន៍ដោយឡែកមានបំណងសម្រាប់ពួកអ្នករស់នៅអចិន្ត្រៃយ៍ និង អ្នកទេសចរនិយាយភាសាអង់គ្លេស។ ចំណងជើងរួមមានការផឹកភេសជ្ជៈ និង ការញ៉ាំអាហារល្ងាច ខាងក្រៅ និងអំពី បន្ទាប់ពីយប់ ទ្វារទល់ទ្វារដូចគ្នាដែរ មគ្គុទេសន៍ភាសាខ្មែរមួយហៅថា សប្បាយ សប្បាយ ដែលកំណត់គោលដៅការផុសឡើងនៅទីផ្សារបែបវិជ្ជាជីវៈវ័យក្មេង
  • ទស្សនាវដ្ដីឡេឌី ទស្សនាវដ្ដីទាន់សម័យ និង បែបជីវិត ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០០៦។
  • ទស្សនាវដ្ដីអ៊ែផ្វ ទស្សនាវដ្ដីភាពទាន់សម័យទៅមុខដំបូងនៅកម្ពុជា។ ពីរភាសា ដែលបានសរសេរជាភាសាអង់គ្លេស និង ខ្មែរ។
  • ទស្សនាវដ្ដីសុវ្រិន គឺជាទស្សនាវដ្ដីទាន់សម័យល្អជាងគេនៅកម្ពុជាដែលសរសេរជាភាសាខ្មែរ។

វិស័យកីឡា កែប្រែ

សូមមើលផងដែរ កីឡានៅកម្ពុជា


កម្ពុជា មានការលេងកីឡាជាង៣០ឆ្នាំមកហើយ ឥឡូវនេះកម្ពុជាកំពុងតែរឹតបន្តឹងនិងបង្កើនវិស័យកីឡាបន្ថែមទៀត។ កីឡាដែលមានការពេញនិយមមាន កីឡាបាល់ទាត់ ហើយនិង កីឡាសិល្បៈប្រយុទ្ឋដូចជា ល្បុក្កតោ ប្រដាល់សេរី (ក្បាច់គុណប្រដាល់សព្វថ្ងៃ)ហើយនិង កីឡាចំបាប់តាមបែបប្រពៃណី។ ប្រជាជនខ្មែរហាត់ក្បាច់ប្រយុទ្ឋទាំងនេះទុកជាគ្រឿងការពារខ្លួន និងដើម្បីសុខភាព។

ទីកន្លែងជួបជុំដែលសំខាន់ជាងគេគឺនៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ ពហុកីឡាដ្ឋានជាតិអូឡាំពិក ដែលមានចំណុះប្រជាជនអាចចូលទស្សនាបាន៥ម៉ឺននាក់ ទោះបីជាប្រទេសនេះមិនដែលបានធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះល្បែងអូឡាំពិកក៏ដោយ។ ពហុកីឡាដ្ឋាននេះ បានកសាងឡើងនៅឆ្នាំ១៩៦៤។ វាក៏ជាកន្លែងហ្វឹកហាត់សម្រាប់ក្រុមកីឡាករបាល់ទាត់ជម្រើសជាតិកម្ពុជាផងដែរ និងជាទីប្រកួតជម្រើសជើងឯក (Cambodian Premier League)។

នៅពេលបញ្ចប់ការសាងសង់ កីឡាដ្ឋាននេះធ្លាប់ជាកីឡាដ្ឋានមួយក្នុងចំណោមកីឡាដ្ឋានធំបំផុតនៅអាស៊ី។ សព្វថ្ងៃនេះវាគឺជាកីឡាដ្ឋានធំបំផុតទី៦នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ល្បែងបាល់ទះ បាល់បោះ និង តៃក្វាន់ដូជាញឹកញាប់បានទទួលជាម្ចាស់ផ្ទះនៅកីឡាដ្ឋាននេះ។

មជ្ឈមណ្ឌលកីឡាជាតិកម្ពុជាល្បីល្បាញដោយសារការធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះលើការប្រកួតហែលទឹក ប្រដាល់ និង បាល់ទះ។ ក្លិបបាល់ទាត់ក្នុងស្រុកគួរឱ្យកត់សំគាល់រួមមាន ភ្នំពេញអិមផាយ ខេមរៈកីឡាអ៊ែផ្វស៊ី និង នគរបាលយោធា

វិស័យសុខាភិបាល កែប្រែ

រដ្ឋ កែប្រែ

មន្ទីរពិសោធន៍ កែប្រែ

មន្ទីរពេទ្យ កែប្រែ

មណ្ឌលសុខភាព កែប្រែ

ឯកជន កែប្រែ

មន្ទីរពិសោធន៍ កែប្រែ

មន្ទីរពេទ្យ កែប្រែ

មន្ទីរពហុព្យាបាល កែប្រែ

មន្ទីរព្យាបាល កែប្រែ

មជ្ឈមណ្ឌល កែប្រែ

បន្ទប់ពិគ្រោះ និង ព្យាបាលជំងឺ កែប្រែ

ឱសថស្ថាន កែប្រែ

ដំណឹកជញ្ជូន កែប្រែ

 
អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិភ្នំពេញ

អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិភ្នំពេញគឺជាអាកាសយានដ្ឋានធំនិងមមាញឹកបំផុតនៅកម្ពុជា។ វាបានស្ថិតនៅ 7 kiloម៉ែត្រs (4.3 mi) ភាគខាងលិចពីភ្នំពេញកណ្ដាលមក។

ក្រុមហ៊ុនដឹកជញ្ជូនទង់ជាតិកម្ពុជា កម្ពុជាអង្គរអ៊ែរបានចាប់ផ្ដើមហោះហើរនៅឆ្នាំ២០០៩ ដែលមានទីតាំងធំនៅភ្នំពេញ និង មានមជ្ឈមណ្ឌលសំខាន់របស់ខ្លួននៅទីក្រុងនេះ ជាមួយមណ្ឌលបន្ថែមមួយទៀតនៅអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិអង្គរ។[៤៥] ជើងហោះហើរធូរថ្លៃពី បាងកក និង កូឡាឡាំពួ ទៅ ភ្នំពេញ បានដំណើរការដោយអ៊ែរអាស៊ី ក្រុមហ៊ុនដឹកជញ្ជូនតម្លៃទាបប្រចាំតំបន់។ ក្រុមហ៊ុនដឹកជញ្ជូនធូរថ្លៃផ្សេងៗទៀតរួមមាន អ៊ែរវ៉េចេតស្តារអាស៊ី (បុត្រសម្ព័ន្ធនៃខ្វនតឹស) ជាមួយជើងហោះហើរប្រចាំថ្ងៃទៅសិង្ហបុរី

នៅខែតុលា ២០១០ អ៊ែរផ្វ្រង់ បានប្រកាសថានឹងបម្រើសេវាភ្នំពេញពីប៉ារីស-សាលដឺហ៊្គោលដែលចាប់ផ្ដើមនៅថ្ងៃ ២៧ មីនា ២០១១ មក។[៤៨]

ឡានឈ្នួល ឡានមួយបាំងកន្លះ និង ឡានក្រុងតូចចាកចេញពីទីក្រុងដើម្បីទៅកាន់គោលដៅទូទាំងប្រទេស ប៉ុន្តែការធ្វើដំណើរលើដីលឿនថោកជាងនិងមានផាសុខភាពគឺឡានក្រុង។ ភ្នំពេញក៏មានសេវាផ្លូវដែកដែរ។

មានក្រុមហ៊ុនឡានក្រុងមួយចំនួន រួមមាន ក្រុមហ៊ុនដឹកជញ្ជូនសាធារណៈភ្នំពេញ និង ក្រុមហ៊ុនដឹកជញ្ជូនជីអ៊ែសធី ដែលកំពុងដំណើរការសេវាទៅកាន់ទីរួមខេត្តជាច្រើន រួមមាន ព្រះសីហនុ កំពង់ឆ្នាំង ឧដុង្គ និង តាកែវ។ ក្រ.ដឹកជញ្ជូនភ្នំពេញសូរិយាផ្ដល់សេវាឡានក្រុងទៅកាន់គោលដៅខេត្តជាច្រើនតាមផ្លូវជាតិមួយចំនួន និង ទៅកាន់ទីក្រុងហូជីមិញ

ទោះបីទីក្រុងនេះមានចម្ងាយ 290 kiloម៉ែត្រs (180 mi) ពីសមុទ្រក៏ដោយ ក៏ក្រុងនេះគឺជាទីកំពង់ផែទឹកសាបធំរបស់កម្ពុជាដែរ ផែសំខាន់មួយតាំងនៅលើទន្លេមេគង្គ និង ផែត្រូវបានភ្ជាប់ទៅកាន់សមុទ្រចិនខាងត្បូងឆ្លងកាត់ច្រកមួយនៃដីសណ្ដទន្លេមេគង្គនៅវៀតណាម។

 
ចរាចរណ៍ម៉ូតូជាទូទៅនៅភ្នំពេញ

ភ្នំពេញថ្មីៗនេះមិនមានដំណឹកជញ្ជូនសាធារណៈច្រើនទេ ទោះបីជារដ្ឋាភិបាលជប៉ុនបានប៉ុនប៉ងអភិវឌ្ឍសេវាឡានក្រុងទៅវិញទៅមកនៅភ្នំពេញនៅឆ្នាំ២០០១ក៏ដោយ។ នៅក្នុងការបន្ទាន់សម័យផែនការមេដំណឹកជញ្ជូននៃទីក្រុងរបស់ចៃកាសម្រាប់ភ្នំពេញគឺបញ្ចប់បង្ហើយនៅឆ្នាំ២០១៤ ប៉ុន្តែប្រហែលជាមិនត្រូវបានរួចរាល់ទេរហូតដល់ឆ្នាំ២០៣៥។[៤៩] មធ្យោបាយដឹកជញ្ជូនសាធារណៈក្នុងស្រុកក្នុងទីក្រុងនេះរួមមាន ស៊ីក្លូ ទោចក្រយានយន្តឈ្នួលដែលគេស្គាល់ថា ម៉ូតូឌុប ត្រីចក្រយានយន្ត ដែលគេស្គាល់ថាជា ធុកធុក រឺ កង់បី រថសណ្ដោងដែលភ្ជាប់ទៅនឹងម៉ូតូឌុប ខ្មែរហៅថា រ៉ឺម៉ក និង ឡានឈ្នួលដែលមានមាត្រដ្ឋាន ខ្មែរហៅថា តាក់ស៊ី[៥០] ទម្រង់ដំណឹកជញ្ជូនឯកជនរួមមាន កង់ ម៉ូតូ និង ឡាន។

ផ្លូវធំ កែប្រែ

ដោយជារាជធានីនៃកម្ពុជា ផ្លូវធំជាតិមួយចំនួនភ្ជាប់ទីក្រុងនេះទៅនឹងប៉ែកផ្សេងៗនៃប្រទេសនេះ:

ផ្លូវជាតិ ក្រម ប្រវែង ដើម ចុង
ផ្លូវជាតិលេខ១ ១០០០១ 167.10 km 103.83 mi ភ្នំពេញ ព្រំដែនវៀតណាម
ផ្លូវជាតិលេខ២ ១០០០២ 120.60 km 74.94 mi ភ្នំពេញ ព្រំដែនវៀតណាម
ផ្លូវជាតិលេខ៣ ១០០០៣ 202.00 km 125.52 mi ភ្នំពេញ វាលរេញ
ផ្លូវជាតិលេខ៤ ១០០០៤ 226.00 km 140.43 mi ភ្នំពេញ ព្រះសីហនុ
ផ្លូវជាតិលេខ៥ ១០០០៥ 407.45 km 253.18 mi ភ្នំពេញ ព្រំដែនថៃ
ផ្លូវជាតិលេខ៦ ១០០០៦ 416.00 km 258.49 mi ភ្នំពេញ បន្ទាយមានជ័យ
ផ្លូវជាតិលេខ៧ ១០០០៧ 509.17 km 316.38 mi ស្គន់ (ស្រុកជើងព្រៃ) ព្រំដែនលាវ

ការផ្គត់ផ្គង់ទឹកស្អាត កែប្រែ

ការផ្គត់ផ្គង់ទឹកនៅភ្នំពេញបានកើនឡើងយ៉ាងខ្លាំងក្នុងលក្ខណ្ឌការមានសិទ្ធិប្រើប្រាស់ គុណភាពសេវា ប្រសិទ្ធិភាព ការទារថ្លៃ និង អភិបាលកិច្ចរវាងឆ្នាំ១៩៩៣ និង ២០០៦។ ចំនួនអតិថិជនបានកើនឡើងប្រាំបួនដង គុណភាពសេវាបានកើនឡើងពីការផ្គត់ផ្គង់មានចន្លោះទៅឥតដាច់ ការខ្វះខាតទឹកត្រូវបានកាត់បន្ថយយ៉ាងខ្លាំង និង តម្លៃប្រើប្រាស់ទឹករបស់ទីក្រុងនេះបានដើរចាប់ពីការក្ស័យធនរហូតដល់ការរកប្រាក់ចំណេញសមរម្យ។[៥១] សមិទ្ធិផលទាំងនេះត្រូវបានទទួលស្គាល់តាមរយៈរង្វាន់មួយចំនួនដូចជា រង្វាន់រ៉ាម៉ុនម៉ាក់សេសេ២០០៦ និង រង្វាន់ទឹកឧស្សាហកម្មស្តុកខុល២០១០។[៥២] សេវាទឹករបស់ទីក្រុងនេះគឺជារបស់រដ្ឋាករទឹកភ្នំពេញ (រ.ទ.ស.ភ.)។ ធនធានទឹកសំខាន់របស់ខ្លួនគឺទន្លេមេគង្គ បឹងទន្លេសាប និង ទឹកក្រោមដី។

ទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ កែប្រែ

ទីប្រជុំជនភ្លោះ និង ទីក្រុងបងប្អូន កែប្រែ

ភ្នំពេញជាគូជាមួយ:[៥៣]

អភិបាលរាជធានីភ្នំពេញ កែប្រែ


ឯកសារយោង កែប្រែ

  1. ប្រេសិតការទូត ចុវ-តាគ័នបានបញ្ជូនដោយអធិរាជតុម៉ុខាន់ទៅកាន់អង្គរនៅឆ្នាំ១២៩៥បានរាយការណ៍ថាប្រមុខរដ្ឋនេះត្រូវបានកប់ក្នុងប៉មមួយបន្ទាប់ពី​ការសោយទីវង្គតរបស់ទ្រង់ និងលោកបានបញ្ជាក់ថាអង្គរវត្តជាព្រះសុសាន
  2. Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named multiref1
  3. Higham, The Civilization of Angkor p. 118.
  4. Scarre, Chris editor "The Seventy Wonders of the Ancient World", p. 81-85 (1999) Thames & Hudson, London
  5. Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named multiref2
  6. [សៀវភៅតំបន់ទេសចរណ៍នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា បោះពុម្ភលើកទី ២ ឆ្នាំ ២០០៥ ដោយ កែវ ភួង
  7. [សៀវភៅតំបន់ទេសចរណ៍នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា បោះពុម្ភលើកទី ២ ឆ្នាំ ២០០៥ ដោយ កែវ ភួង
  8. [ "អង្គរវត្ត ១១១៣–១១៥០"។ បណ្ណសារដ្ឋានហាន់ធីងតុននៃពុទ្ធសាសនិកនិងសិល្បៈពាក់ព័ន្ធ។ សហសេវិកវិទ្យាល័យសិល្បៈ សកលវិទ្យាល័យរដ្ឋអូហៃយ៉ូ។ បានយកមក ២៧ មេសា ២០០៨
  9. [ មែនិកា អិលឡឹណឺរ។ អង្គរវត្ត, ១១១៣–១១៥០។ (ទំព័រនេះមិនបានទាញអគតដ្ឋានឈ្មោះរបស់អ្នកនិពន្ធឡើយ។)
  10. [ ប្រតិចារឹតនៃ ត្លាន់ទីសកើតឡើងវិញ, បានផ្សាយនៅ ប៊ីប៊ីស៊ី២ ៤ វិច្ឆិកា ១៩៩៩
  11. [មែនិកា អិលឡឹណឺរ។ អង្គរវត្ត, ១១១៣–១១៥០។ (ទំព័រនេះមិនបានទាញអគតដ្ឋានឈ្មោះរបស់អ្នកនិពន្ធឡើយ។)
  12. [ "ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធនៅឧទ្យានអង្គរ"។ យសោធរៈ លេ. ៦: មករា – មិថុនា ២០០២។ អាជ្ញាធរអប្សរា។ បានយកមក ២៥ មេសា ២០០៨
  13. [ "ការបញ្ចប់បង្ហើយការងារការស្ដារនៃបណ្ណាល័យអង្គរវត្តខាងជើង"។ អាជ្ញាធរអប្សរា។ ៣ មិថុនា ២០០៥។ បា១នទុកជាឯកសារ ពីសំណៅដើម នៅថ្ងៃ ៩ ឧសភា ២០០៨។ បានយកមក ២៥ មេសា ២០០៨
  14. ["សង្ខេបខាងប្រតិបត្តិចាប់ពីមករា–ធ្នូ ២០០៥"។ ទេសចរណ៍កម្ពុជា។ ស្ថិតិវិទ្យា & នាយកដ្ឋានព័ត៌មានទេសចរណ៍ ក្រសួងទេសចរណ៍កម្ពុជា។ បា១នទុកជាឯកសារ ពីសំណៅដើម នៅថ្ងៃ ១៣ មេសា ២០០៨។ បានយកមក ២៥ មេសា ២០០៨
  15. [Tales of Asia, Preserving Angkor: Interview with Ang Choulean (13 October 2000)
  16. ["Borobudur, Angkor Wat to become sister sites"។ 13 January 2012
  17. ១៧,០ ១៧,១ "ការពិត ទីក្រុងភ្នំពេញ". Phnompenh.gov.kh. Retrieved ២០១២-១០-៣១. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)
  18. Peace of Angkor Phnom Penh. Retrieved July 27, 2007.
  19. វ.ជ.ស. (សីហា ២០០៩). ជំរឿនប្រជាជនសកលកម្ពុជា២០០៨. វិទ្យាស្ថានជាតិស្ថិតិ ក្រសួងផែនការ. p. ២៣. 
  20. Japan Times Online Researcher locates 17th-century Japanese village in Cambodia. Retrieved January 20, 2009.
  21. http://chappinmonysihak.blogspot.com/2013/12/blog-post_7.html
  22. K-media, [១]. Retrieved August 23, 2009.
  23. Stuart-Fox, William, The Murderous Revolution: Life & Death in Pol Pot's Kampuchea, Alternative Publishing Co-Operative Limited, 1985, pp. 17.
  24. ប៊ាំររ៉ឹន, ចន និង អ៊ែនថូនី-ផូល (១៩៧៧) ឃាតករនៃទឹកដីស្លូតបូត រិដដឺដាចចិស្ថ៍ប៉្រិស ទំ. ១–២។
  25. Ponchaud, Francois (1978), Cambodia Year Zero, Holt, Rinehart and Winston, pp. 6–7.
  26. Swain, John (1999), River of Time: A Memoir of Vietnam and Cambodia, Berkley Trade.
  27. Stuart-Fox, pp. 7.
  28. Vietnamese take Phnom Penh, History Today
  29. General Population Census of Cambodia 1998, National Institute of Statistics, Ministry of Planning, Phnom Penh, Cambodia
  30. Cambodian 2008 census preliminary results, Statistics Japan 2–6, Tables 2.2–2.6
  31. "GNS: សំណុំសារប្រទេស". Earth-info.nga.mil. Retrieved ២៧ មិថុនា ២០១០. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)
  32. "ព័ត៌មានអាកាសធាតុសាស្ត្ររបស់ភ្នំពេញ កម្ពុជា". ឱលោកនដ្ឋានហុងកុង. Retrieved ១១ សីហា ២០១២. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)
  33. "មូលធាតុអាកាស: ធាតុអាកាសជាប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ភ្នំពេញ". មូលធាតុអាកាស. Retrieved ១១ សីហា ២០១២. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)
  34. សាបភ្លិន, ជាន់; យ៉េនសឹន, យ៉ិន្ស៍. "កម្ពុជា - ភ្នំពេញ" (PDF). ទិន្នន័យអាកាសធាតុសម្រាប់ស្ថានីយដែលបានស្រង់ (១៩៣១-១៩៦០) (in ដាណឺម៉ាក). វិទ្យាស្ថានឧត្តុនិយមវិទ្យាដាណឺម៉ាក. p. ៤៤. Retrieved ៩ មីនា ២០១៣. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)
  35. Normal Template, [២]. Retrieved 2012.
  36. Phnom Penh’s slums swell in 2012. Retrieved 2013-07-25.
  37. Tourism for Economic Development in Cambodia – Media Global, Claire Brown Report, April 17, 2011
  38. Riverfront area, Phnom Penh, Cambodia, Candy Publications, April 17, 2011
  39. People's Daily Online Cambodia unveils Phnom Penh development plan. Retrieved June 14, 2008.
  40. "ដឺខាសសល". ដឺខាសសល. Retrieved ២៧ មិថុនា ២០១០. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)
  41. "រីវ៉ឺផាឡេស៣១". Riverpalace.net. Retrieved ២៧ មិថុនា ២០១០. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)
  42. "យីហោ Qsr លើផែនការពង្រីក Kfc នៅកម្ពុជា". ម៉ាយស៊ិនឈូ. Retrieved ២៧ មិថុនា ២០១០. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)
  43. [៣][តំណភ្ជាប់ខូច]
  44. "វឌ្ឍនៈកាប់ពីថល". Riverpalace.net. Retrieved ២៧ មិថុនា ២០១០. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)
  45. ៤៥,០ ៤៥,១ "ស្វាគមន៍". កម្ពុជាអង្គរអ៊ែរ. ២០០៩. Retrieved ២៨ ធ្នូ ២០០៩. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)
  46. Se, Suy (November 23, 2010). "Cambodia festival stampede leaves almost 350 dead". The Age (Melbourne). http://news.theage.com.au/breaking-news-world/cambodia-festival-stampede-leaves-almost-350-dead-20101123-184ew.html. 
  47. "ការដើរមើលស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ". Ka-tours.org. ៣០ ឧសភា ២០១០. Retrieved ២៧ មិថុនា ២០១០. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= and |date= (help)
  48. សាជីវកម្មអ៊ែរផ្វ្រង់. "ភ្នំពេញ គោលដៅថ្មី". អ៊ែរផ្វ្រង់. Retrieved ១៩ ធ្នូ ២០១០. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)
  49. ភ្នំពេញប៉ុស្ត៍:ស្ទះផ្លូវមិនអាចទៅណាលឿន ២៨ កុម្ភៈ ២០១២ បានយកមកនៅថ្ងៃ ២៧ មីនា ២០១២
  50. Gnarfgnarf:Cyclos, motos, remorques, tuk tuks and other taxis in Phnom Penh, 12 March 2012, retrieved on March 27, 2012
  51. ធនាគារអភិវឌ្ឍន៍អាស៊ី:សកម្មភាពទឹកប្រទេស:រដ្ឋាករទឹកស្វយ័ត​ភ្នំពេញ កម្ពុជា: សេវាទឹកគំរូមួយនៅអាស៊ី សីហា ២០០៧ បានយកមកនៅថ្ងៃ ១០ មេសា ២០១១
  52. វិទ្យាសា្ថនទឹកអន្តរជាតិស្តុកខុល:រដ្ឋាករទឹកស្វយ័តភ្នំពេញឈ្នះ​រង្វាន់ទឹកឧស្សាហកម្មស្តុកខុល២០១០ បានយកមកនៅថ្ងៃ ៩ មេសា ២០១១
  53. "ទីក្រុងបងប្អូន". Phnompenh.gov.kh. Retrieved ២០១២-១០-៣១. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)
  54. ៥៤,០ ៥៤,១ Xinhuall. "Cambodia's Phnom Penh, Thailand's Bangkok become "sister cities"". Global Times.Cite error: Invalid <ref> tag; name "10/10/2012" defined multiple times with different content


គន្ថនិទ្ទេស កែប្រែ

  • Groslier, B.P. (2006). Angkor And Cambodia In the Sixteenth Century. Bangkok: Orchid Press. 
  • អ៊ិហ៊្គូត, មីឆិល; ឌូប៊ូស្សុន, សឺច (១៩៩៣). ភ្នំពេញអនាគតនិងបច្ចុប្បន្ន. បាងកក: ផ្កាឈូកស. ល.ស.ប.អ. 978-974-8495-84-2. ម.ប.គ.ល. 29795478. 
  • ឡឺបូទីលឡ្យឺ, គ្រីស; អារីផ្វ, ឝាហ៊ីដា (2004). ដំណើរឆ្លងកាត់ភ្នំពេញ: មគ្គុទេសន៍រូបភាពទៅកាន់គ្រឿងមាសពេជ្រកម្ពុជា. សិង្ហបុរី: ការរៀបរៀបពេល. ល.ស.ប.អ. 978-981-232-596-9. ម.ប.គ.ល. 55501046. 
  • ឡឺរ៉យ, ចូកគីម; ហុស្គីន, ចន (២០០៥). សុបិន្តកម្ពុជារបស់អាហ៊្សូ។ ភ្នំពេញ. ហុងកុង: អាហ៊្សូអ៊ីឌីឝឹន Ltd. ល.ស.ប.អ. 978-988-98140-2-1. ម.ប.គ.ល. 62328690. 
  • In Robert Ludlum's Jason Bourne novel series, David Webb is a young officer posted in Phnom Penh with his wife and his two children.



របៀបប្រើប្រាស់កាមេរ៉ា "Photographic" បញ្ជូនបន្តមកទីនេះ។ ចំពោះthe image obtained សូមមើល Photograph។ For other uses, see Photography (disambiguation).

Lens and mounting of a large-format camera ទំព័រគំរូ:Infobox tool ការថតរូប គឺជាវិទ្យាសិល្បះនៃការបង្កើតរូបភាពដោយកាំរស្មីអេឡិចត្រូពន្លឺនិងអិឡិចត្រូគីមីដោយប្រើឧបករណ៍ចាប់យករូបភាពរឺវីដេអូ.[១]

រូបថតធម្មជាតិអំពីការរស់នៅប្រហែលឆ្នាំ១៨២៦របស់លោកនេសេបប៉រ​​​​ នីហ្វ "បង្ហាញនៅលី​ ហ្គ្រាស," សៀនលុប ឌី​វ៉ារិននេស (បារាំង). រូបថតដែលគេបានបង្កើតដំបូងគេគឺនៅក្នុងឆ្នាំ១៨២៦[២]ដោយជនជាតិបារាំងឈ្មោះចូសេប​ នេសេបប៉រ នីហ្វ(Joseph Nicéphore Niépce)[៣]។ មាតិកា [លាក់] ១ ដើមកំនើតនៃពាក្យ​រូបថត ២ បច្ចេកវិទ្យាដំបូង ៣ ប្រវត្តិសាស្រ្តបន្ទាប់របស់រូបថត ៣.១ ភាពពេញនិយម ៣.២ ព៌រនៃរូបថត ៤ ភាពជឿនលឿននៃកាម៉ារ៉ាឌីយីថល ៥ ផ្សេងៗ ៦ ឯកសារយោង ៧ លើកតំកើងការអាន ៨ ទំនាក់ទំនងខាងក្រៅ ដើមកំនើតនៃពាក្យ​រូបថត[កែប្រែ​កូដ] ពាក្យរូបថតគឺមកពីភាសាក្រិច ផូ(phōs)​ មានន័យថាពន្លឺ​ ក្រាហ្វិន(gráphein)មានន័យថា​គូស​។ ពាក្យនេះត្រូវ​បានបកប្រែដោយលោក​ចន ហើស្សែល(John Herschel)នៅឆ្នាំ​១៨៣៩។ បច្ចេកវិទ្យាដំបូង[កែប្រែ​កូដ]

កាម៉ារ៉ាអប់ស្កូរ៉ាប្រើសំរាប់ថតរូប រូបថតបានបង្កើតឡើងដោយសារការផ្សំរវៀងបច្ចេកវិទ្យាផ្សេងៗ។​រូបថតដំបូងគឺត្រូវបានបង្កើ់តឡើងដោយអ្នកទស្សនវិទូជនជាតិចិនឈ្មោះ​​មូ​ ទី(Mo Ti )​និង​អ្នកគណិតសាស្រ្តជនជាតិក្រិច​ឈ្មោះ​អារីស្តល(Aristle)​និង​អេឃ្លីត(Euclid)​បានបង្ហាញពី​កែវរបស់កាម៉ាសំរាប់ថត​​នៅស.វ​ទី៤និង​ទី៥នៃBCE។[៤][៥]ហើយនៅស.វ​ទី៦​​ អ្នកគណិតសាស្រ្តប្រទេសប៊ីសង់បានប្រើកាម៉ារ៉ា​អ​ប់ស្កូរ៉ា(camara obcura)​នៅក្នុងការពិសោធន៍របស់គាត់[៦]អប​ អាល ហៃដាម (Ibn al-Haytham) (Alhazen)នៅឆ្នាំ៩៦៥ដល់ឆ្នាំ​​១០៤០​បានសិក្សាអំពីកាម៉ារ៉ា​ អប់ស្កូរ៉ានិង​កែវថត​របស់កាម៉ារ៉ា[៥][៧] អាលប៊ឺតូស(Albertus Magnus)បានរកឃើញប្រាក់និង​នីត្រាតនៅឆ្នាំ១១៩៣និងឆ្នាំ១២០៦ ។ ចក​ហ្វេប្រ៊ីខៀសបាន​រកឃើញ​មាសនិង​ក្លូរីន។​ដានីលបានបង្ហាញពីសន្ទះនៅក្នុងកាម៉ារ៉ានៅឆ្នាំ១៥៦៨។ វាលហិល​ ហូមប៊ឺហ្គបានបង្ហាញវិធីដែលព្លឺធ្វើអោយភាពងងឹតខ្លះនៃគីមីនៅឆ្នាំ១៦៩៤។​ប្រលោមលោក ហ្គីបផាថៃ(Giphantie)បានបង្ហាញនូវអ្វីដែលគេបានបកប្រែដូចជា​រូបថត។ ប្រវត្តិសាស្រ្តបន្ទាប់របស់រូបថត[កែប្រែ​កូដ]

"Boulevard du Temple", ថតដោយ Louis Daguerreនៅចន្លោះឆ្នាំ 1838 និង1839, ជារូបថតមនុស្សដំបូង។វាជារូបថតដែលនិយាយពីផ្លូវដមមារញឹក ប៉ុន្តែមានតែ១៥នាទី ចរាចរបានប្លាស់ប្ដូរយ៉ាងលឿន។មានមនុស្សសំខាន់ពីរនាក់នៅខាងក្រោមជ្រុងខាងឆ្វេងនិងម្នាក់ទៀតកំពុងពាក់ស្បែកជើងកវែងថ្មី និងរូបភាពជាច្រើនទៀតនៅក្នុងរូបថត

រូបរបស់Robert Corneliusនៅខែតុលា​រឺ​​ វិច្ឆិកា ១៨៣៩ ដែលរូបថតមានទំរង់ជិតបួនជ្រុង។នេះជារូបដែលមានពន្លឺដែលបានបង្កើតដំបូងគេ។នេះជារូបថតដែលមានសំរស់នៃបុរសដែលបានផលិត

មុនពេលរកឃើញរបកគំហើញថ្មីនៃរូបថតCorneliusនេះគឺជារូបថតដែលចាស់ជាងគេបានបង្កើតដោយ Dr. Joseph Draper of New York នៅឆ្នាំ 1840។រូបនេះគឺជាប្អូនស្រីរបស់គាត់ Anna Katherine Draper។ ភាពមានតែមួយព៌រ ការថតរូបថតដំបូង(បន្ទាប់មកត្រូវបានបំផ្លាញ)គឺជារូបភាពដែលបានផលិតនៅឆ្នាំ២៨២៦[៨] ដោយអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តជនជាតិបារាំងឈ្មោះជួសេ នេប៉រ នីហ្វ (Joseph Nicéphore Niépce)។ រូបថតរបស់គាត់ត្រូវបានធ្វើអំពីផ្ទាំងសំនររលោងដែលព័ទ្ធ ទៅដោយតេលសិលាដែលក្លាយពី ការរំលាយនៅក្នុងប្រេងកាតស។ កាកប្រេងកាតរឹងហាលពន្លឺថ្ងៃ។វត្ថុមិនរឹងត្រូវបានសំអាតចោលហើយបន្ទះស្ពាន់​យកទៅធ្វើជារូបថតនិងពន្លឺនៃកាកប្រេងកាតនិងព៌ណខ្មៅនៃសំនរ។ [៩]នីហ្វបានចាប់ផ្ដើមការពិសោធជាមួយប្រាក់់ជាច្រើនដោយពឹងផ្អែកជូហានហិនរិចស្កល្ស(Johann Heinrich Schultz)បានរកឃើញប្រាក់លាយនីត្រាត(AgNO3)បានបំបាត់ភាពងងឹត។ [១០]នៅក្នុងការសហការរបស់លោកនីហ្វ(Niépce)និងលោកលៀសដាហ្គឺរី(LouisDaguerre) នៅទីក្រុងបារីស បានរកឃើញ​សារះសំខាន់​របស់ប្រាក់។ [១១]នៅឆ្នាំ១៨៣៣នីហ្វបានស្លាប់ដោយត្រូវគេវាយដំអំលុងពេលគាត់បានទៅកត់ត្រានៅដាហ្គឺរី(Daguerre)។​នៅពេលដែលគាត់មិនទាន់ក្លាយជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តដាហ្គឺបានធ្វើវិភាគទានពីរលើកដើម្បីជួយក្នុងការស្រាវជ្រាវ។​គាត់បានរំលាយប្រាក់ដំបូងជាមួយចំហាយអ៊ីយ៉ូដមុននិងដុតហើយបន្ទាប់មកលាយចំហាយបារត​នៅពេលដែល​រូបថតបានធ្វើរួចដែលជារូបថតមិនទាន់ឃើញច្បាស់។​ការលាងរូបថតជាមួយទឹកអំបិលដើម្បីបានរូបភាព។​នៅខែមករាឆ្នាំ១៨៣៩ដាហ្គឺរីបានផ្សាយនូវអ្វីដែលគាត់បានប្រើបា្រក់លាយ​និងទង់ដែងបង្កើតរូបថតដែលគេហៅថា​ប្រភេទដាហ្គឺរី​ហើយនិងបង្ហាញនូវ​រូបថតដំបូង។[១២]​រដ្ឋាភិបាលបារាំងបានទិញរូបថតដំបូងភ្លាមៗ(នៅថ្ងៃទី១៩ខែសីហាឆ្នាំ១៨៣៩)ហើយបានផ្សព្វផ្សាយជាកម្មសិទ្ធ។​នៅក្នុងឆ្នាំ១៨៣២អ្នកវិចិត្តករប្រទេសបារាំងហើយនិងអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តហឺខោលហ្លរិនបានបង្កើតរូបថតស្រដៀងគ្នាជាច្រើន។​​បន្ទាប់ពីអានអំពីវិទ្យាសាស្រ្តរបស់ដាហ្គឺរីលោកហ្វកថាលបុត(FoxTalbot)​បានបង្កើតរូបថតរបស់គាត់បានយ៉ាងល្អនៅក្នុងឆ្នាំ១៨៣៩​គាត់បានមានឈ្មោះល្បីជាអ្នកជាអ្នកជួសជុលដោយលោកចនហឺសែល​ដែលជាដារាវិទូបានបង្ហាញយ៉ាងពិតប្រាកដថាពិតជាល្អដែលរំលាយប្រាក់និងចំ ហាយអំបិល។​បន្ទាប់ពីឆ្នាំនោះហឺសែលបានបង្កើតកែវថតរូបដំបូង។​​ ឯកសារ:Frederick Langenheim​circa1849.jpg រូបថតបង្ហាញអំពីអ្នកថតរូបជនជាតិអាមេរិចហ្វ្រិដឺរិក​ លេងហេម( Frederick Langenheim)(ប្រហែលឆ្នាំ1849)កត់ត្រា,ចំនងជើងនៅលើរូបថតហៅថាTalbotype ​នៅឆ្នាំ១៨៤០តាលបុត(Talbot)​មិនដូចប្រភេទដាហ្គឹរី ប្រភេទនេះថ្មីនេះត្រូវបានផ្ដិតឡើងជារូបថត ដែលដូចហ្វិម(film)សព្វថ្ងៃ។​​ការថតដោយកែវបានយកទៅប្រើប្រាស់ដូចគ្នាជាមួយ​ រូបថតមុននៅថ្ងៃនោះហើយបានទទួលគុណភាពល្អនិងច្បាស់នៅពេលផ្ដិត។ នេះជាការរកឃើញដំបូងសំរាប់ទេសភាពពីព្រោះវាមើលទៅហាក់បីដូចជារូបភាពនេះទន់ ជាការពិតណាស់ ការថត​ពិតជាមានសារៈសំខាន់នៅក្នុងទុកជាឯកសាររឺក៏ជាការសំអាងនៅ អ្វីមួយ ហើយវាមានភាពងាយស្រួលក្នុងការដឹង ថាតើរូបនេះគេចង់និយាយអំពីអ្វី ហើយគេធ្វើការសំគាល់ទៅលើវា ថាគេថតនៅសម័យណា នៅពេលណា នៅកន្លែងណា ប៉ុន្មានឆ្នាំហើយ។​​​​​​​​ថាបូត(Talbot)[១៣] បានប្រើវិធីនេះដែលជារបស់ខ្លូន។​គត់បានចំនាយពេលសំរាកស្រាវរហូតគាត់បាត់បង់ជីវិត។​​​​​បន្ទាប់ពីចចអេសមេន​(George Eastman) បានរកឃើញផលិតផលរបស់លោក ថាលបូតម្ដងទៀត ដែលជាបច្ចេកវិទ្យាដំបូង​ដែលបានប្រើហ្វីមការម៉ារ៉ានៅថ្ងៃនេះ។​​​​ហ៊ីភភូលីត បាយ៉ាដ(Hippolyte Bayard)​បានបង្កើតវិធីធ្វើរូបថតផងដែរប៉ុន្តែបានពន្យាពេលវា​ហើ់យមិនបានរៀបំថ្មីដើម្បីស្រាវជា្រវ។​​​នៅឆ្នាំ១៨៣៩​ចនហឹសែលបានបង្កើតកែវដំបូងសំរាប់ថតរូប ប៉ុន្តែការបង្កើតរបស់គាត់មានការលំបាកក្នុងការផលិត។ ​ស្លូវិនចានីស្ស ផូហា(Janez Puhar)បានបង្កើតរូបថតដោយកែវថតរូបនៅក្នុងឆ្នាំ១៨៤១ ដែបានរៀបចំម្តងទៀតនៅថ្ងៃទី១៧ ​ខែមិថុនាឆ្នាំ១៨៥២នៅក្នុងទីក្រុងបារីសដោយ Académie Nationale Agricole, Manufacturière et Commerciale។​[១៤]ហើយនៅក្នុងឆ្នាំ១៨៤៧បងប្អូនជីដូនមួយរបស់NicephoreNiépceដែលជាអ្នកគីមីវិទ្យាឈ្មោះនិហ្វអេសធីវិចថរ​(NiépceSt.Victor)ការរកឃើញរបស់គាត់ក្នុងការបង្កើតម៉ាស៊ីនថតជាមួយនិងតលូទកាសរ។​​​​​​​​​​ បងប្រុសរបស់ភីលេដេលភា(Philadelphia)និងចនវីភលបូស្ទូនបានរកឃើញកែវថតរូបនៅអំឡុងឆ្នាំ១៨៤០។ការថតនៅ សម័យមុនវាគ្មានពណ៏ទេ តែនូវនាសម័យនោះការថត និងសម័យ ថ្មីនេះមានភាពខុសគ្នា​​​ តែសម័យថ្មីគេនិយមរូបពីសម័យមុន ដែលធ្វើអោយពួកគេមានការចាប់អារម្មណ៏[១៥]នៅឆ្នាំ១៨៥១ភីលេដេលភាបានរកឃើញcollodionprocess។[ត្រូវការអំណះអំណាង]អ្នកថតរូបនិងអ្នកនិពន្ធក្រោយបានប្រើកាម៉ារ៉ានេះ។[ត្រូវការអំណះអំណាង]

ជំនួយការរបស់Roger Fentonអង្គុយលើរទេះកាម៉ារ៉ា​ នៅ Crimea, 1855. ហឺបឺតបូវយឺបឹកិលិយ(HerbertBowyerBerkeley)​បានពិសោធន៍និងជាតិអន្ធឹលភ្នែករបស់គាត់បន្ទាប់ពីសាមាន(Samman)បានបង្ហា​ញគំនិតក្នុងការបន្ថែមdithioniteទៅការបង្កើនពន្លឹ។​បឺកិលិយបានរកឃើញការបន្ថែមនៃsulfite​ដើម្បីស្រូបយកsulfurdioxideបានអោយពីសារធាតុគីមីដែលមិនតំរូវនៅក្នុងការបង្កើត។​​នៅក្នុងឆ្នាំ១៨៨១គាត់បានបង្ហាញការរកឃើញរបស់គាត់។​​​រូបមន្តរបស់លោកបឺកិលិយsulfite​និងអាស៊ីតនៃក្រូចឆ្មា។​​គេបន្ថែមអាម៉ូញាក់មុនប្រើដើម្បីធ្វើរូបមន្តទឹកក្បុង។​រូបមន្តថ្មីត្រូវបា​នលក់ដោយក្រុមហ៊ុន​ផ្លាទីនូថាយ(Platinotype)​នៅក្នុងទីក្រុងឡុង។​​​​[១៦]នៅស.វទី១៩ការពិសោធន៍ជាមួយស៊ីនុយសូអ៊ីតនៃម៉ាស៊ីនថតបានក្លាយជាទ្រព្យសម្បត្តិយ៉ាងអស្ចារ្យ។​អ្នកថតរូបថ្មីរបស់អាឡឺម៉ង់ឈ្មោះដិដរលិលីនដាល(TheodoreLilienthal)បានទទួលជោគជ័យយ៉ាងពេញ​លេញនៅឆ្នាំ១៨៨១អំពីLambert Process​របស់គាត់នៅក្នុងភាគខាងកើតនៃLouisiana។ ភាពពេញនិយម[កែប្រែ​កូដ]

General view of The Crystal Palace at Sydenham by Philip Henry Delamotte

Mid 19th century "Brady stand" photo model's armrest table, meant to keep portrait models more still during long exposure times (studio equipment nicknamed after the famed US photographer, Mathew Brady).

1855 cartoon satirizing problems with posing for Daguerreotypes; slight movement during exposure resulted in blurred features

A photographer appears to be photographing himself in a 19th-century photographic studio. Note clamp to hold the poser's head still. A 1893 satire on photographic procedures already becoming obsolete at the time. ប្រភេទដាហ្គឺរី​មានភាពពេញនិយមនៅក្នុងការថតរូបដែលមានការស្រម៉ៃនៅក្នុងអំឡុងពេលIndustrial Revolution។​​​[ត្រូវការអំណះអំណាង]​ការទាមទានេះមិនអាចជួបនិងអោយតំលៃដោយប្រេងសំរាប់គូស​ដើម្បីបង្កើនគុណភាពរូបថត។​ នៅឆ្នាំ១៨៤៧​ ចំនួនការឆ្នៃប្រឌិតដោយកាម៉ារ៉ាSergei Lvovich Levitsky​ដែលមានការសំខាន់ក្នុងការធ្វើអោយកាម៉ារ៉ាកាន់តែល្អ។​ការផ្លាស់ប្ដូរនេះមានឥទ្ធិពលលើការឆ្នៃរូបភាពសំរាប់ទស្សវត្សនេះ​​និងបន្តរហូតបានឃើញអ្វីថ្មីសំរាប់អោយអ្នកជំនាញថតរូបប្រើនៅថ្ងៃនេះ។​​អំឡុងពេលនៅប៉ារីស​វ Levitsky​​​បានក្លាយជាអ្នកថតរូបដំបូងដោយគូររូបមនុស្ស​​នៅក្នុងដោយគួរអោយឆ្ងល់និង​​ព្រឹត្តិការណ៍ផ្សេងៗ។​ [ត្រូវការអំណះអំណាង] រូហ្គឺ ហ្វិនតុន(Roger Fenton)និងភីលីហ្វ ហេនរី ដេឡាម៉ូត(Philip Henry Delamotte)​បានជួយបង្កើតវិធីថ្មី​ដើម្បីផ្ដិតយកព្រឹត្តិការណ៍ជាច្រើន ដំបូងគឺរូបថតសង្គ្រាមនៅ Crimean ទីពីរគឺរូបថតអំពីការស្ថាបនានៃThe Crystal Palaceនៅទីក្រុងឡុង(London) ។​​​ មានរូបថតជាច្រើននៅស.វទី១៩បានបង្កើតត្រឹមត្រូវមានក្បាច់រចនាយ៉ាងស្អាតរបស់ទាសភាពនិងស្ថាបត្យកម្ម។នៅឆ្នាំ១៨៤៩ ​រូបភាពដែលបានបង្កើតដោយ​Levitsky​ដែលមានទស្សនទៅ​Caucasus​ដែលបានបង្ហាញដោយ​អ្នកបង្កើតកែវឧបទិចជនជាតិប៉ារីសChevalierនៅទីក្រុងប៉ារីសដែលបានផ្សព្វផ្សាយជាសាធារណលើកទីពីរនូវកែវកាម៉ារ៉ា។​​រូបថតទាំងនេះបានទទួលមេដាយមាសដែលជារង្វាន់ដំបូងសំរាប់រូបថត។[ត្រូវការអំណះអំណាង]​​នៅក្នុងឆ្នាំ១៨៤៩នោះផងដែរ St. Petersburg ​ស្ទូឌីយ៉ូរបស់រូស៊ីបានដាក់គំនិតរបស់ ​Levitsky​​ ដំបូងដើម្បីថតនៅក្នុងស្ទូឌីយ៉ូដោយប្រើភ្លើងអគ្គិសនីដើម្បីជំនួយពន្លឺថ្ងៃ។​​គាត់បាននិយាយថាខ្ញុំដឹងថាការប្រើពន្លឺអគ្គិសនីសំរាប់ជំនួយការថតនោះ​​មិនធា្លប់មានការសាកល្បងពីមុនឡើយវាគឺជាអ្វីដែលថ្មីដែលនិងអាចអោយអ្នកថតរូបប្រើប្រាស់វាបាន ពីព្រោះវាមានភាពងាយស្រួល។​​[ត្រូវការអំណះអំណាង]នៅឆ្នាំ១៨៥១ការតាំងពិពរ៌នៅទីក្រុងប៉ារីស រូបថតរបស់Levitskyបានទទួលមេដាយមាស។[ត្រូវការអំណះអំណាង]នៅឆ្នាំ១៨៥១នៅក្នុងប្រទេសអាមេរិចបានផ្សាយអំពី daguerreotypist Augustus ​Washingtonដែលមានតំលៃចាប់ពី៥០សេនទៅ១០ដុល្លា។ ​.[១៧]ទោះបីជាdaguerreotypesស្រួយនិងពិបាកចម្លង។​អ្នកថតរូបនៅតែបន្តស្រាវជា្រវ​ក្នុងការចម្លងជាច្រើន ហើយថោកដែលធ្វើអោយត្រលប់ទៅប្រើប្រាស់ម៉ាស៊ីនថត Talbot។​នៅទីបំផុតម៉ូតphotographicprocess​បានមកជាបន្តបន្ទាប់ហើយបង្កើនភាពរីកចំរើននៅ២០ឆ្នាំមុន។​នៅឆ្នាំ១៨៨៤​GeorgeEastman​នៅRochester,NewYork​បានបង្កើតរូបថតស្ងួតរីរូបថតដោយប្រើហ្វីមជំនួសផ្ទាំងរូបថតធំៗ​ពីមុនដូច្នេះអ្នកថតរូបងាយស្រួលប្រើប្រាស់វា។​នៅខែកក្កដាកាម៉ារ៉ាកូដាក(Kodak)របស់អេសមាន (Eastman) បានឈានចូល​ទៅក្នុងទីផ្សារ​និងមានពាក្យស្លោកថា​”ពេលដែលអ្នកចុចបុតុងយើងនិងចាប់យក”។​ឥលូវយើងអាចថតរូបនិងបំបាត់នូវភាពស្មុគស្មាញផ្សេងៗ​​ ក្នុងការទំនាក់ទំនងផ្សេងៗ ​ហើយរូបថតបានលក់នៅក្នុងទីផ្សាជាច្រើននៅឆ្នាំ១៩០១ដែលមានការណែនាំអំពី KodakBrownie។​នៅស.វទី២០កាម៉ារ៉ាកាន់តែទំនើបនិងរហ័សដូចជាសេវាកម្មជំនួញ។​​អ្នកប្រើចុងក្រោយផ្ដល់សំភារៈទុកសំរាប់ត្រឹមតែ២០%សំរាប់ធ្វើ​ទុន។​សំរាប់អ្នកថតរូបហ្វីលខ្មៅសបានផ្លាស់មកប្រើកាម៉ារ៉ាលិកា(Leica)នៅឆ្នាំ១៩២៥[ត្រូវការអំណះអំណាង]។ ​ម៉ាស៊ីនស្កេនដំបូងគេបានបង្កើតនៅឆ្នាំ១៩៥៧ដែលរកឃើញដោយRussell A. Kirsch,ជាកុំព្យូទ័រសំរាប់ផ្ដិតរូបភាពនៅ National Institute of Standards and Technology. គាត់បានបង្កើតប្រព័ន្ធខ្សែសំរាប់ភ្ជាប់រូបភាពទៅ ក្នុងកុំព្យូទ័រហើយរូបភាព ដំបូងនោះគឺ ជាកូនប្រុសរបស់គាត់ Walden Kirsch. រូបថតមានទំហំ 176x176 pixels.[១៨] ព៌រនៃរូបថត[កែប្រែ​កូដ]

រូបថតមានព៌រដំបូងធ្វើដោយJames Clerk Maxwell, 1861. ទោះបីជាព៌ណនៃរូបថតត្រូវបានគេរកឃើញនៅក្នុងស.វទី១៩ការពិសោធន៍បានបង្ហាញនៅក្នុងរូបភាពបណ្ដោះអាសន្នប្រសើជាងធ្វើ​ជារូបភាពពិតលើសពីនេះទៅទៀតនៅឆ្នាំ១៨៧០អ្វីដែលគេធ្វើបានមនអាចស្គាល់ពន្លឺក្រហមរឺបៃតងឡើយ។រូបថតដែលមានព៌រដំបូង​បានបន្ថែមនូវចំរៀកសំពត់នៅឆ្នាំ១៨៦១​ដោយScottishដែលជាអ្នកចូលចិត្តរូបថតឈ្មោះJames Clerk Maxwell.​[១៩] ជាវិធីដែលយកទៅប្រើសំរាប់ធ្វើរូបថតនៅឆ្នាំ១៨៦២ដោយអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តជនជាតិបារាំងពីរនាក់Louis Ducos du Hauronនិង Charles Cros.[២០]​ការប្រើវិធីនេះដើម្បីធ្វើហ្វីមព៌ណប្រាក់ទៅជាព៌ណបៃតងនិងព៌ណទឹកក្រូច​ដែលបានរកឃើញ​​​នៅឆ្នាំ១៨៧៣និង១៨៨៤ដោយHermannW.Vogel,ប៉ុន្តែព៌ណក្រហមមិនអាចបង្កើតបានទេរហូតដល់ជិតស.វទី២០។​ការប្រើប្រាស់រូបថតមានព៌ណគ្រាប់Autochrome,មិនមាននៅតាមទីផ្សារហូតដល់ឆ្នាំ១៩០៧។ហើយវាអាស្រ័យទៅលើប្រភេទកាម៉ារ៉ាដែលកំពុងប្រើpotato starch។​​​​​​កាម៉ារ៉ាដែលមានពន្លឺក្រហម បៃតង ខៀវ​បានខ្លាយទៅជារូបថតដែលមានអត្ថន័យ។​​​ផ្ទាំងរូបថតបានមានការរីកចំរើននិងពេញនិយមដែលមានទេសភាពនិងផ្ទុកនូវព័ណដើមទាំងស្រុង។​ប្រភេទរូបភាពមានព៌ណដទៃទៀតដូចជារូបភាពដែលមានព៌ណចែកដាច់ពីគ្នារបស់លោក​Sergei Mikhailovich Prokudin-Gorskiiដែលមានបីព៌ណដូចជា​ ក្រហម បៃតង និងខៀវ។​នេះគឺជាម៉ាស៊ីនពិសេសសំរាប់បង្ហាញ​ប៉ុន្តែនៅពេលដែលផ្ដិតគឺមានលទ្ធផលល្អ។​​​​​​​ការប្រមូលកែវថតរបស់គាត់ត្រូវបានទិញដោយទ្រព្យសម្បត្តិរបស់គាត់Library of Congress នៅឆ្នាំ១៩៤៨​ ហើយអាចប្រើនៅក្នុងកាម៉ារ៉ាឌីយីថល។​​ ភាពជឿនលឿននៃកាម៉ារ៉ាឌីយីថល[កែប្រែ​កូដ] អត្ថបទដើមចំបង: Digital photography

កាម៉ារ៉ាកានុង Canon PowerShot A95 ការ ឧបករណ៍សំរាប់ផ្ទុក(charge-coupled device) (CCD)គឺមានសារសំខាន់ក្នុងការបង្កើតកាម៉ារ៉ាឌីយីថល[ត្រូវការអំណះអំណាង]។វាត្រូវបានបង្កើតនៅឆ្នាំ១៩៦៩ដោយWillard Boyle និង George E. Smith at AT&T Bell Labs។ កន្លែងពិសោធន៍កំពុងតែបង្កើតកាម៉ារ៉ានៅលើទូរស័ព្ទ(Picturephone)និងបង្កើតmemory។ គំនិតពីរនេះត្រូវបានរកឃើញដោយBoyle និង Smith ជាអ្នកមានគំនិតឆ្នៃប្រឌិតបង្កើតនូវអ្វីដែលក្រុមពួកគេបង្កើតគឺ'Charge "Bubble" Devices'។ការប៉ិនប្រសព្វក្នុងការបង្កើតរបស់ពួកគេបានផ្ទេររហូតនៃពាក់កណ្តាលរង្វង់។ 1973 - Fairchild Semiconductorគេបានបង្កើតរូបថតយ៉ាងធំពីCCD chipដែលមានទំហំ100បន្ទាត់ដេកនិង100បន្ទាត់ឈរ[ត្រូវការអំណះអំណាង]. 1975 - Bryce Bayer of Kodak បានបងកើតBayer filter ជាគំនូដែលមានភាពលំអតូចៗសំរាប់ព៌ររូបភាពរបស់CCD 1986 - អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តKodakបានបង្កើតនៅមុនគេលើពិភពលោកmegapixel។ webបានក្លាយជាពេញនិយមដែលផ្ទុកនិងចែករំលែករូបថតដែលមានតាំងពីដំបូងដាក់នៅវិបសាយដោយ Tim Berners-Leeនៅឆ្នាំ១៩៩២(ជារូបថតនៃក្រុមផ្ទះ(CERN) Les Horribles Cernettes)។សព្វថ្ងៃនេះវិបសាយដែលល្បីមានFlickr, Picasa និង PhotoBucket ដែលត្រូវបានប្រើដោយមនុស្សរាប់លាននាក់និងចែករំលែករូបភាពរបស់ពួកគេ។ ផ្សេងៗ[កែប្រែ​កូដ] ប្រវត្តិសាស្រ្តនៃកាម៉ារ៉ា បច្ចេកវិទ្យារូបថតរបស់Timeline បញ្ជីនៃរូបថតដំបូង ឯកសារយោង[កែប្រែ​កូដ] Jump up ↑ Spencer, D A (1973)។ The Focal Dictionary of Photographic Technologies។ Focal Press។ ទំ. 454។ ល.ស.ប.អ. 978-0133227192។ Jump up ↑ Seizing the Light: A History of Photography By Robert Hirsch Jump up ↑ Seizing the Light: A History of Photography By Robert Hirsch Jump up ↑ "Light Through the Ages". ↑ Jump up to: ៥,០ ៥,១ Robert E. Krebs (2004)។ Groundbreaking Scientific Experiments, Inventions, and Discoveries of the Middle Ages and the Renaissance។ Greenwood Publishing Group។ ល.ស.ប.អ. 0313324336។ Jump up ↑ Alistair Cameron Crombie, Science, optics, and music in medieval and early modern thought, p. 205 Jump up ↑ Wade, Kaitlyjj; Finger, Stanley (2001)។ "The eye as an optical instrument: from camera obscura to Helmholtz's perspective"។ Perception 30 (10): 1157–77។ អ.វ.ល.:10.1068/p3210។ អ.ស.ផ.ម. 11721819។ Jump up ↑ Window+of+Gras&dq=Joseph+Nicephore+Niepce+View+From+the+Window+of+Gras&client=safari&cd=3 Seizing the Light: A History of Photography By Robert Hirsch Jump up ↑ aza5G2lVkTYIp5BE3Nqa6Tyf6W4&hl=da&ei =f0PKTd_TJ8mhOvq9rdAH&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7ved=0CEIQ6AEwBjgK#v=onepageq =Bitumen%20of%20Judea%20photography%20chemistryf= falseByTuckerFriend Jump up ↑ {{cite web | url=http://freephotocourse.com/history-of-photography-part-a.htm%7Ctitle=History of Photography | publisher=[FreePhotoCourse.com] Jump up ↑ "Daguerre (1787–1851) and the Invention of Photography"។ Timeline of Art History។ Metropolitan Museum of Art។ October 2004 accessdate=2008-05-06។ Jump up ↑ {{cite book|last=Crawford|first=William|title=The Keepers of Light: A History and Working Guide to Early Photographic Processes|year=1979|publisher=Morgan & Morgan|location=Dobbs Ferry, New York|isbn=0871001586|page=20 Jump up ↑ Improvement in photographic pictures, Henry Fox Talbot, United States Patent Office, patent no. 5171, June 26, 1847. Jump up ↑ "Life and work of Janez Puhar"។ Jump up ↑ Michael R. Peres (2007)។ The Focal encyclopedia of photography: digital imaging, theory and applications, history, and science។ Focal Press។ ទំ. 38។ ល.ស.ប.អ. 9780240807409។ Jump up ↑ Levenson, G. I. P (May 1993)។ "Berkeley, overlooked man of photo science"។ Photographic Journal 133 (4): 169–71។ Jump up ↑ {{cite news|url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E0DE5DD1F39F934A35754C0A9669C8B63&sec=&spon=&partner=permalink&exprod=permalink |title= Photography review; In a John Brown Portrait, The Essence of a Militant|accessdate=2007-03-16 | work=The New York Times | first=Margarett | last=Loke | date=July 7,2000 Jump up ↑ Listverse.com Jump up ↑ James Clerk Maxwell (2003)។ The Scientific Papers of James Clerk Maxwell។ Courier Dover Publications។ ទំ. 449។ ល.ស.ប.អ. 0486495604។ Jump up ↑ Brian, Coe (1976)។ The Birth of Photography។ Ash & Grant។ ល.ស.ប.អ. 0904069079។ លើកតំកើងការអាន[កែប្រែ​កូដ] រូបថតចំនួនប្រាំនៅស.វ​ទី១៩របស់ Hannavy, John. ENCYCLOPAEDIA [១] Clerc, L.P. ទ្រឹស្ដីថតរូបនិងការអនុវត្តន៍បានក្លាយជាអ្នកកែប្រែភាសាខ្មែរនៃ "La Technique Photographique" [២] ទំនាក់ទំនងខាងក្រៅ[កែប្រែ​កូដ] Commons-logo.svg វិគីមេឌា Commons មានមេឌា​ដែលបានទាក់ទងនឹង: History of photography The Photo History Timeline Collection A history of photography from its beginnings till the 1920s, by Dr. Robert Leggat History of photography, by J. Monge-Najera, University of Costa Rica The First Photograph at The University of Texas at Austin Alhazen, Kepler and the History of Optics Camera Obscura, digital library on the history photographic techniques [៣] [៤]

ទំព័រគំរូ:Photography ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម: បញ្ជូនបន្តខុសទំព័រទាំងឡាយដែលដាច់តំណភ្ជាប់1822 introductionsប្រវត្តិសាស្រ្តទ្វិបអឺរ៉ុបសាលាដុនបូស្កូ បញ្ជីណែនាំ Channlina sc Alerts (6) Notice (1) ការពិភាក្សា​ចំណង់ចំណូលចិត្ត​បេតាបញ្ជីតាមដាន​ការរួមចំណែកកត់ឈ្មោះចេញទំព័រដើមការពិភាក្សាអានកែប្រែ​កូដបន្ថែម​ប្រធានបទ​មើល​ប្រវត្តិ​តាមដាន បន្ថែមទៀត ស្វែងរក

ស្វែងរក​ ទៅ ទំព័រដើម បន្លាស់ប្ដូរថ្មីៗ ជំនួយ អត្ថបទថ្មីៗ ទំព័រចៃដន្យ សហគមន៍ សុំធ្វើជាអ្នកអភិបាល សុំប្តូរអត្តនាម ផតថលសហគមន៍ ព្រឹត្តិការណ៍​ថ្មីៗ បោះពុម្ព​/នាំចេញ​ បង្កើតសៀវភៅ​ ទាញយកជា PDF ទម្រង់​សម្រាប់បោះពុម្ភ ​ឧបករណ៍ អ្វី​ដែលភ្ជាប់មកទីនេះ បន្លាស់ប្ដូរពាក់ព័ន្ធ ផ្ទុកឯកសារឡើង ទំព័រ​ពិសេស​ៗ តំណភ្ជាប់អចិន្ត្រៃយ៍ ព័ត៌មានអំពីទំព័រនេះ ភាសា ទំព័រនេះត្រូវបានកែចុងក្រោយនៅម៉ោង០៦:១១ ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ទី៣០ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៧ អត្ថបទ​នេះ​ត្រូវ​បាន​ផ្ដល់​ក្រោម​អាជ្ញាបណ្ណ Creative Commons Attribution-ShareAlike License​ ។ លក្ខខណ្ឌបន្ថែម​ផ្សេងៗទៀតក៏នឹងអាចត្រូវបានអនុវត្ត។​ សូមមើល លក្ខខណ្ឌ​ក្នុងការ​ប្រើប្រាស់ សម្រាប់​ព័ត៌មានលម្អិត​។